Μετά από δεκαετίες αδιαφορίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση πραγματοποιεί μια σημαντική θεσμική μεταστροφή, αναγνωρίζοντας επιτέλους την κρίση στέγασης ως ένα κεντρικό ευρωπαϊκό ζήτημα. Η αλλαγή αυτή, η οποία κορυφώθηκε σε πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής, σηματοδοτεί το τέλος της πεποίθησης ότι η πολιτική στέγασης αποτελεί αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών μελών.
Οι ηγέτες της Ένωσης αναγνωρίζουν πλέον την ανάγκη για μια συντονισμένη απάντηση σε ένα πρόβλημα που επιδεινώνει την κοινωνική ανισότητα και τροφοδοτεί την άνοδο της ακροδεξιάς σε ολόκληρη την ήπειρο.
Η Ευρώπη αντιμέτωπη με μια πανευρωπαϊκή πρόκληση
Για πολλά χρόνια, η θέση των Βρυξελλών σχετικά με τη στέγαση ήταν σαφής: δεν υπήρχε ρητή αναφορά στις συνθήκες της ΕΕ για την αρμοδιότητα αυτή, με αποτέλεσμα την αποκλειστική ανάθεση της ρύθμισης της αγοράς κατοικίας σε εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές.
Ωστόσο, η ραγδαία αύξηση των τιμών των κατοικιών την τελευταία δεκαετία, σε συνδυασμό με την επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, έχει καταστήσει την στεγαστική κρίση ένα πρόβλημα αδύνατο να αγνοηθεί. Αυτή η κατάσταση όχι μόνο πλήττει τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών αλλά επηρεάζει αρνητικά και την ανταγωνιστικότητα, ενώ ταυτόχρονα υπονομεύει την εμπιστοσύνη στους δημοκρατικούς θεσμούς.
Η πρόσφατη Σύνοδος Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου αποτέλεσε ένα ορόσημο, καθώς οι εθνικοί ηγέτες συζήτησαν για πρώτη φορά σε αυτό το επίπεδο το κρίσιμο ζήτημα της στέγασης. Ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα, υπογράμμισε τη σημασία αυτής της συζήτησης, δηλώνοντας την ανάγκη για κοινή προσπάθεια από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη συμπλήρωση των εθνικών πρωτοβουλιών.
Η ένταξη του θέματος στην Ημερήσια Διάταξη των Ηγετών της ΕΕ για το 2025 από τον Κόστα, ο οποίος ανέλαβε πρόσφατα την προεδρία του Συμβουλίου, υπογραμμίζει την αναβαθμισμένη του σημασία.
Θεσμικές πρωτοβουλίες και αναμένομενες κινήσεις
Η θεσμική μεταστροφή δεν αφορά μόνο το Συμβούλιο. Το Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν ήδη ξεκινήσει τις δικές τους κινήσεις. Η μεταστροφή αυτή ξεκίνησε πριν από τις ευρωεκλογές του 2024, όταν κεντροαριστερές ομάδες ανέδειξαν το θέμα, πείθοντας τελικά την Πρόεδρο της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, να διορίσει τον Δανό Νταν Γιόργκενσεν ως τον πρώτο Επίτροπο Στέγασης της Ένωσης.
Ο Επίτροπος Γιόργκενσεν αναμένεται να παρουσιάσει το ιστορικό Σχέδιο Προσιτής Στέγασης της ΕΕ τον Δεκέμβριο. Επιπλέον, έχουν ανακοινωθεί σχέδια για μια πρωτοβουλία σχετικά με τις βραχυχρόνιες μισθώσεις το 2026, ενδεικτικό της προσπάθειας για ολοκληρωμένη ρύθμιση.
Παράλληλα, το Κοινοβούλιο συγκρότησε τον περασμένο Ιανουάριο μια ειδική επιτροπή για την ανάλυση της κλίμακας του προβλήματος, με στόχο την παρουσίαση συγκεκριμένων μέτρων τους επόμενους μήνες. Οι κινήσεις αυτές ξεπερνούν τις προηγούμενες συμβολικές χειρονομίες, όπως ο Ευρωπαϊκός Πυλώνας Κοινωνικών Δικαιωμάτων του 2017, που, αν και διακήρυττε το δικαίωμα σε αξιοπρεπή στέγαση, δεν παρείχε εγγυήσεις πρόσβασης.
Προτεινόμενο Η Κομισιόν εντείνει τις προσπάθειες για την προσιτή στέγαση και την ανάσχεση της ακροδεξιάς
Οι προκλήσεις της συναίνεσης και η αρχή της επικουρικότητας
Παρά την ομοφωνία ως προς την αναγκαιότητα δράσης, η επίτευξη συναίνεσης στο Συμβούλιο παραμένει μια πολύπλοκη διαδικασία. Οι εθνικοί ηγέτες εμφανίζονται διχασμένοι ως προς τον τρόπο ρύθμισης της κερδοσκοπίας στην αγορά κατοικίας ή τον περιορισμό των βραχυχρόνιων μισθώσεων.
Επίσης, δεν συμφωνούν όλοι στην προτεραιότητα της διοχέτευσης ευρωπαϊκών κεφαλαίων σε συνεταιρισμούς και άλλα σχήματα προσιτής δημόσιας στέγασης.
Το τελευταίο σχέδιο συμπερασμάτων της Συνόδου Κορυφής περιγράφει την κρίση ως «πιεστική», αλλά προτείνει μόνο στην Επιτροπή να παρουσιάσει το ήδη προγραμματισμένο Σχέδιο Προσιτής Στέγασης. Επιπλέον, το κείμενο τονίζει ότι η απάντηση των Βρυξελλών πρέπει να λαμβάνει «δέουσα μέριμνα» για την αρχή της επικουρικότητας.
Αυτή η νομική αρχή ορίζει ότι η ΕΕ πρέπει να επεμβαίνει σε έναν τομέα μόνο εάν είναι βέβαιο ότι θα επιτύχει καλύτερα αποτελέσματα από τους φορείς σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο.
Προσδοκίες και τοπική αυτοδιοίκηση
Η Σόρτσα Έντουαρντς της Housing Europe, ενός οργανισμού που εκπροσωπεί δημόσιους, συνεταιριστικούς και κοινωνικούς παρόχους στέγασης, εξέφρασε την άποψη ότι το κείμενο υποδηλώνει μια προληπτική εξαίρεση του Συμβουλίου από την παρέμβαση, ενδεχομένως οδηγώντας σε σύγκρουση με την Επιτροπή εάν το σχέδιο του Γιόργκενσεν κριθεί υπερβολικά παρεμβατικό.
Ωστόσο, η ίδια τόνισε ότι η αφοσίωση στην επικουρικότητα θα μπορούσε να είναι θετική εάν η ΕΕ επικεντρωθεί σε σοβαρές δράσεις σχετικά με τους κανόνες χρέους και τη διοχέτευση ευρωπαϊκών κεφαλαίων σε έργα κοινωνικής και δημόσιας στέγασης, παρέχοντας παράλληλα περισσότερα εργαλεία στις τοπικές αρχές.
Οι τοπικοί ηγέτες παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις. Ο Δήμαρχος της Βαρκελώνης, Ζάουμε Κολμπονί, ένας από τους 19 πολιτικούς από μεγάλες πόλεις της ΕΕ που υπέγραψαν ανοιχτή επιστολή ζητώντας περισσότερα από την ΕΕ, περιέγραψε τη Σύνοδο ως ένα «εξαιρετικά σημαντικό ορόσημο» προς μια φιλόδοξη ευρωπαϊκή απάντηση.
Οι πόλεις, όπως δήλωσε ο Κολμπονί, προσδοκούν μια σαφή εντολή για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παρουσιάσει ένα Σχέδιο Προσιτής Στέγασης που θα περιλαμβάνει τρία βασικά στοιχεία: ευέλικτη χρηματοδότηση, ρυθμιστικά εργαλεία και ικανότητα λήψης αποφάσεων. Η πίεση παραμένει μεγάλη, καθώς η ανάγκη για συγκεκριμένες και άμεσες λύσεις είναι πιο επιτακτική από ποτέ.
