Στη σύνοδο κορυφής για το κλίμα COP30 στο Μπελέμ της Βραζιλίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται υπό ισχυρή πίεση να υπερασπιστεί τον νέο της μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (CBAM). Αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Ινδία και η Κίνα, αμφισβητούν έντονα τον φόρο άνθρακα, χαρακτηρίζοντάς τον προστατευτικό και απειλώντας την παγκόσμια συνεργασία ενόψει της επικείμενης εφαρμογής του την 1η Ιανουαρίου.
Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια των μακροχρόνιων διπλωματικών τριβών γύρω από τον επικείμενο φόρο, οι οποίες έχουν φτάσει σε σημείο βρασμού στο τροπικό κλίμα του Μπελέμ. Ο μηχανισμός CBAM, που θα επιβάλει σταδιακά ένα τέλος σε ορισμένα αγαθά από χώρες που δεν αντιμετωπίζουν παρόμοιο κόστος άνθρακα, έχει σχεδιαστεί για να αποτρέψει τη «διαρροή άνθρακα» και να ενθαρρύνει τις βιομηχανίες της ΕΕ να υιοθετήσουν πιο φιλικές προς το κλίμα μεθόδους παραγωγής, ενώ παράλληλα πιέζει άλλες χώρες να καθορίσουν μια τιμή άνθρακα.
Οι εντάσεις γύρω από τον Μηχανισμό Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (CBAM)
Οι διπλωματικές τριβές μεταξύ ΕΕ και Κίνας και άλλων αναπτυσσόμενων χωρών για τον μηχανισμό CBAM έχουν φτάσει σε κρίσιμο σημείο στις παγκόσμιες κλιματικές συνομιλίες. Εξαγωγικές χώρες εκφράζουν έντονη ανησυχία για την επικείμενη εφαρμογή του φόρου την 1η Ιανουαρίου 2026, καθώς και για άλλες νέες πολιτικές της ΕΕ που στοχεύουν στην καταπολέμηση της παγκόσμιας αποψίλωσης των δασών ή της ρύπανσης από μεθάνιο, αλλά και τους δασμούς σε προϊόντα που σχετίζονται με το κλίμα, όπως τα κινεζικά ηλεκτρικά οχήματα.
Ο Κινέζος απεσταλμένος για το κλίμα, Λιου Ζενμίν, τόνισε την ανάγκη για συνεργασία, προειδοποιώντας ότι τα μονομερή μέτρα ενδέχεται να βλάψουν τη διεθνή συνεργασία και να αυξήσουν το κόστος για την ενεργειακή μετάβαση.
Διπλωμάτες και παρατηρητές της κοινωνίας των πολιτών επιβεβαιώνουν ότι οι συζητήσεις για το εμπόριο στην COP30 στοχεύουν κυρίως στα μέτρα της ΕΕ, ιδίως στον CBAM. Η Βραζιλία, ως οικοδέσποινα της φετινής διάσκεψης, πρότεινε την τακτική αξιολόγηση μέτρων όπως ο CBAM στις κλιματικές συνομιλίες των Ηνωμένων Εθνών, μια πρόταση που η ΕΕ απορρίπτει σθεναρά.
Ο Ευρωπαίος επίτροπος για το κλίμα, Βόπκε Χούκστρα, δήλωσε πρόθυμος να συζητήσει τον CBAM, αλλά αρνήθηκε ότι το μέτρο αποσκοπεί στον περιορισμό του εμπορίου, χαρακτηρίζοντάς το αμιγώς κλιματικό.
Οι θέσεις των εμπλεκόμενων πλευρών και οι προτάσεις
Οι Ευρωπαίοι διαπραγματευτές στο Μπελέμ απορρίπτουν κάθε προσπάθεια χρήσης των κλιματικών συνομιλιών του ΟΗΕ για την επίλυση εμπορικών διαφορών, εκφράζοντας δυσφορία για την στοχοποίησή τους. Επισημαίνουν ότι κάτι τέτοιο δεν θα ήταν προς το συμφέρον άλλων χωρών που έχουν επιβάλει φραγμούς σε αγαθά απαραίτητα για την παγκόσμια ενεργειακή μετάβαση, όπως η απόφαση της Κίνας να περιορίσει τις εξαγωγές πρώτων υλών.
Ένας Γάλλος διαπραγματευτής υπογράμμισε ότι ενώ οι ανησυχίες για το εμπόριο είναι νόμιμες, υπάρχουν και άλλα εμπορικά μέτρα που μπλοκάρουν ή επιβραδύνουν την κλιματική μετάβαση, όπως η ανάγκη για μια πιο ανοιχτή αγορά κρίσιμων ορυκτών.
Η Κίνα, σε αντίθεση με την Ινδία, τη Σαουδική Αραβία και τις αφρικανικές χώρες, έχει δείξει μεγαλύτερη προσοχή στις διαπραγματεύσεις, ενθαρρύνοντας την ΕΕ να επιλύσει τις ανησυχίες της διμερώς. Ωστόσο, ο Κινέζος απεσταλμένος εξέφρασε ανησυχία ότι τα πράσινα εμπορικά μέτρα μπορεί να αυξήσουν το κόστος συνεργασίας για την ενεργειακή μετάβαση.
Προτεινόμενο Το εργοστάσιο μαγνητών στη Νάρβα και οι επιπτώσεις για την Ευρώπη και την τοπική οικονομία
Διπλωματικές πηγές ανέφεραν επίσης ότι το Πεκίνο έχει θέσει το ζήτημα των δασμών της ΕΕ στα κινεζικά ηλεκτρικά οχήματα στην COP30, προσθέτοντας ένα ακόμη σημείο τριβής.
Οι ευρύτερες επιπτώσεις και η «επίδραση των Βρυξελλών»
Η ΕΕ υποστηρίζει ότι ο CBAM είναι ένα κλιματικό μέτρο και όχι ένα εμπορικό εργαλείο, απαραίτητο για να διασφαλιστεί ότι μια ανοιχτή αγορά δεν θα οδηγήσει στην αποβιομηχάνιση της δικής της οικονομίας. Ο επικεφαλής διαπραγματευτής της ΕΕ, Τζέικ Βέρκσμαν, δήλωσε ότι οι όροι του εμπορίου γύρω από την καθαρή τεχνολογία και ενέργεια πρέπει να είναι ελεύθεροι αλλά και δίκαιοι.
Οι βιομηχανίες της ΕΕ που ρυπαίνουν, όπως τα εργοστάσια χάλυβα και τσιμέντου, πληρώνουν περίπου 80 ευρώ ανά τόνο άνθρακα που εκπέμπουν, γεγονός που ενθαρρύνει τη μετάβαση σε φιλικές προς το κλίμα μεθόδους παραγωγής.
Ο CBAM έχει σχεδιαστεί για να εξισορροπήσει αυτές τις ανησυχίες ανταγωνισμού, επιβάλλοντας σταδιακά ένα τέλος σε αγαθά από χώρες όπου οι εταιρείες δεν αντιμετωπίζουν παρόμοιο κόστος άνθρακα. Η ΕΕ βλέπει τον CBAM και ως εργαλείο για να πιέσει άλλες χώρες να θεσπίσουν μια τιμή άνθρακα, αξιοποιώντας το οικονομικό της βάρος σε παγκόσμια ρυθμιστική δύναμη, γνωστή ως «επίδραση των Βρυξελλών».
Αυτή η προσπάθεια έχει ήδη ωθήσει χώρες όπως η Τουρκία να εντείνουν την κλιματική τους δράση, επικαλούμενη τον CBAM ως βασικό λόγο για την εισαγωγή νομοθεσίας για τη μείωση των εκπομπών.
Σε σύγκριση με την περσινή χρονιά, οι αναλυτές επισημαίνουν ότι η ένταση γύρω από τα εμπορικά μέτρα για το κλίμα έχει αυξηθεί σημαντικά, καθώς η απουσία των ΗΠΑ από τη σύνοδο μεταφέρει μεγαλύτερο βάρος στην ΕΕ. Η Ellie Belton, ανώτερη σύμβουλος στο think tank E3G, παρατηρεί ότι ορισμένες χώρες χρησιμοποιούν το ζήτημα ως διαπραγματευτικό χαρτί για να αποσπάσουν παραχωρήσεις σε άλλους τομείς, παρόλο που ο οικονομικός αντίκτυπος του CBAM για αυτές μπορεί να μην είναι σημαντικός.
Προκλήσεις και προοπτικές για την επίλυση των εμπορικών διαφορών
Παρά τις ανησυχίες, η ΕΕ δηλώνει πρόθυμη να συζητήσει τις τριβές που προκαλούνται από την ανταπόκριση στην κλιματική αλλαγή στο εμπορικό σύστημα, αλλά δεν είναι διατεθειμένη να δημιουργήσει ένα σύστημα επίλυσης διαφορών μέσω αντιπροσώπων. Ορισμένοι Ευρωπαίοι διαπραγματευτές εκφράζουν την άποψη ότι κάποιες χώρες, όπως η Ινδία, η Κίνα και η Σαουδική Αραβία, χρησιμοποιούν το ζήτημα του CBAM ως «τακτικό διαπραγματευτικό χαρτί» για να αποκτήσουν πλεονέκτημα στις ευρύτερες διαπραγματεύσεις στην COP30, με τη Σαουδική Αραβία να προσπαθεί να εισαγάγει την εμπορική διαμάχη σε άσχετες διαπραγματεύσεις για να μπλοκάρει την πρόοδο.
Ωστόσο, η Βραζιλία, η οποία στο παρελθόν είχε επίσης εκφράσει ανησυχίες για τον CBAM, έχει αναλάβει έναν πιο εποικοδομητικό ρόλο, δημιουργώντας ένα φόρουμ συζήτησης για το εμπόριο και το κλίμα. Με περισσότερες χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο που εισάγει έναν CBAM το 2027, να αναπτύσσουν παρόμοια μέτρα, τέτοιοι χώροι είναι απαραίτητοι.
Ο Γιόχεν Φλάσμπαρθ, υφυπουργός περιβάλλοντος της Γερμανίας, δήλωσε ότι η σύγκρουση θα επιλυθεί τελικά όταν συμφωνηθούν διεθνή πρότυπα, μια συζήτηση που έχουν ξεκινήσει οι Βραζιλιάνοι στην COP30.
