Το κρυφό κόστος της σοκολάτας: Παιδική εργασία και αποψίλωση δασών στη Δυτική Αφρική

Παρά τις δεκαετίες υποσχέσεων για «ηθική» παραγωγή, η βιομηχανία σοκολάτας εξακολουθεί να βασίζεται στην παιδική εργασία και την εκμετάλλευση, με πάνω από 1.5 εκατομμύριο παιδιά να εργάζονται σε επικίνδυνες συνθήκες στη Δυτική Αφρική. Όπως αναφέρει το POLITICO, η αποψίλωση των δασών και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης των αγροτών επιδεινώνονται, καθώς οι μεγάλες εταιρείες αποτυγχάνουν να εφαρμόσουν ουσιαστικά μέτρα λογοδοσίας.

Η συζήτηση γύρω από την παραγωγή κακάο και τη βιομηχανία σοκολάτας δεν είναι καινούργια, αλλά οι τελευταίες εξελίξεις και αναφορές υπογραμμίζουν ότι το πρόβλημα της παιδικής εργασίας και της εκμετάλλευσης παραμένει βαθιά ριζωμένο στην αλυσίδα εφοδιασμού. Αυτή η κατάσταση έρχεται ως συνέχεια μιας μακράς ιστορίας αθέτητων υποσχέσεων και ανεπαρκών μέτρων από πλευράς των εταιρειών και των κυβερνήσεων, δημιουργώντας ένα περίπλοκο ηθικό δίλημμα για τους καταναλωτές παγκοσμίως.

Οι αθέτητες υποσχέσεις της βιομηχανίας σοκολάτας

Η ιστορία των αποτυχημένων προσπαθειών για την εξάλειψη της εκμετάλλευσης στην παραγωγή κακάο είναι μακρά. Το 2001, το Πρωτόκολλο Harkin-Engel, μια εθελοντική συμφωνία μεταξύ των κολοσσών της σοκολάτας, υποσχέθηκε να τερματίσει την παιδική εργασία. Ωστόσο, όπως επισημαίνει το POLITICO, η βιομηχανία προχώρησε το 2007 σε σιωπηρή επανατοποθέτηση της «δημόσιας πιστοποίησης», μετατρέποντάς την από δέσμευση για την επισήμανση των προϊόντων σε μια αόριστη υπόσχεση για συγκέντρωση στατιστικών στοιχείων. Οι αρχικές προθεσμίες, όπως αυτή του 2010 για την εξάλειψη της παιδικής εργασίας και ο νέος στόχος του 2020 για μείωση κατά 70%, αθετήθηκαν συστηματικά. Μάλιστα, μια μελέτη του 2020 από το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Κοινής Γνώμης του Πανεπιστημίου του Σικάγο διαπίστωσε ότι η επικίνδυνη παιδική εργασία στην παραγωγή κακάο αυξήθηκε από το 2008 έως το 2019.

Ο δημοσιογράφος Humphrey Hawksley, ο οποίος αποκάλυψε το ζήτημα στο ντοκιμαντέρ του BBC «Slavery: A Global Investigation», θυμάται την άρνηση των εταιρειών σοκολάτας να σχολιάσουν την ιστορία ενός πλοίου με διακινούμενα παιδιά. «Ακόμη και τώρα, καμία από αυτές δεν είναι απαλλαγμένη από σκλάβους», πρόσθεσε. Αυτή η στάση υπογραμμίζει την έλλειψη διαφάνειας και την αποτυχία της αυτορρύθμισης του κλάδου.

Η σκληρή πραγματικότητα της παιδικής εργασίας και της αποψίλωσης

Στη Δυτική Αφρική, η οποία παράγει πάνω από το 60% του παγκόσμιου κακάο, περισσότερα από 1.5 εκατομμύριο παιδιά εξακολουθούν να εργάζονται υπό επικίνδυνες συνθήκες. Παιδιά, μερικά μόλις πέντε ετών, χρησιμοποιούν μαχαίρια για να ανοίξουν λοβούς, μεταφέρουν φορτία βαρύτερα από το σώμα τους και ψεκάζουν τοξικά φυτοφάρμακα χωρίς προστασία. Πολλά από αυτά τα παιδιά διακινούνται από γειτονικές χώρες όπως η Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι, πωλούνται σε αγρότες για μόλις 34 δολάρια και παγιδεύονται σε φάρμες, εργαζόμενα έως και 14 ώρες την ημέρα, χωρίς καθαρό νερό ή τουαλέτες και χωρίς πρόσβαση στην εκπαίδευση.

Παράλληλα, η αποψίλωση των δασών αποτελεί ένα εξίσου σοβαρό πρόβλημα. Από την ανεξαρτησία της, πάνω από το 90% των δασών της Ακτής Ελεφαντοστού έχουν εξαφανιστεί λόγω της καλλιέργειας κακάο. Το 2024, η αποψίλωση επιταχύνθηκε, καθώς η μειούμενη γονιμότητα του εδάφους και οι στάσιμες τιμές ώθησαν τους αγρότες βαθύτερα στο δάσος. Μεταξύ 20% και 30% του κακάο που παράγεται στην Ακτή Ελεφαντοστού καλλιεργείται παράνομα σε προστατευόμενα δάση. Ετικέτες πιστοποίησης όπως η «Rainforest Alliance» και η «Fairtrade» υποτίθεται ότι αποτρέπουν αυτές τις πρακτικές, αλλά όπως τις περιέγραψε ο ανταποκριτής του Reuters για τη Δυτική και Κεντρική Αφρική, Ange Aboa, είναι «η μεγαλύτερη απάτη του αιώνα!».

Η σιωπή των ελεγκτών και η ευθύνη των επενδυτών

Αυτό που ανησυχεί τους αναλυτές και τους ακτιβιστές είναι η συμπλοκή χρηματοδοτών και επενδυτών που επωφελούνται από αυτή την κατάσταση. Για παράδειγμα, το κρατικό επενδυτικό ταμείο της Νορβηγίας, ο μεγαλύτερος επενδυτής στον κόσμο, κατέχει μετοχές σε κολοσσούς της σοκολάτας όπως η Nestlé, Mondelez, Hershey, Barry Callebaut και Lindt. Ο δημοσιογράφος και ακτιβιστής ανθρωπίνων δικαιωμάτων Fernando Morales-de la Cruz, ιδρυτής του Cacao for Change, δηλώνει ότι «οι πλουσιότερες οικογένειες στον τομέα του κακάο — οι Mars, οι Ferrero, οι Cargill, οι Jacobs — είναι δισεκατομμυριούχοι χάρη στην εκμετάλλευση των φτωχότερων παιδιών στη γη». Επίσης, χώρες όπως η Νορβηγία, που ισχυρίζονται ότι είναι ηθικές, επωφελούνται από τη δουλεία και την παιδική εργασία.

Παρά την υιοθέτηση της Οδηγίας της ΕΕ για τη Δέουσα Επιμέλεια στην Εταιρική Βιωσιμότητα (Corporate Sustainability Due Diligence Directive) πέρυσι, η οποία απαιτεί από τις μεγάλες εταιρείες να αντιμετωπίσουν τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περιβαλλοντικών κανόνων στις αλυσίδες εφοδιασμού τους, οι επικριτές επισημαίνουν ότι οι αδυναμίες, τα κενά και η καθυστερημένη εφαρμογή της θα αμβλύνουν τον αντίκτυπό της. Η πρόσφατη ψηφοφορία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το πακέτο απλοποίησης Omnibus τον περασμένο μήνα αποκάλυψε τον εταιρικό έλεγχο και την ηθική τύφλωση που εξακολουθούν να υπάρχουν στη χάραξη πολιτικής της ΕΕ, πίσω από τη ρητορική για «μείωση της γραφειοκρατίας». Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ υπόσχεται «ηθική» εξόρυξη στην Αφρική, φαίνεται να παραβλέπει την εκμετάλλευση στον τομέα του κακάο.

Προς μια δίκαιη τιμή και πραγματική λογοδοσία

Η πικρή αλήθεια είναι ότι, ενώ η παγκόσμια αγορά σοκολάτας αναμένεται να φτάσει τα 150 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως το 2025, ο μέσος αγρότης λαμβάνει πλέον λιγότερο από 6% της αξίας μιας σοκολάτας, έναντι πάνω από 50% τη δεκαετία του 1970. Οι αγρότες στην Ακτή Ελεφαντοστού και τη Γκάνα εξακολουθούν να κερδίζουν λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα, πολύ κάτω από το όριο της φτώχειας. Σύμφωνα με έκθεση του 2024 από την International Cocoa Initiative, ο μέσος αγρότης κερδίζει μόνο το 40% ενός βιώσιμου μισθού.

Ο Morales-de la Cruz εκτιμά ότι μια δίκαιη τιμή παραγωγού θα ήταν περίπου 7.500 δολάρια ανά μετρικό τόνο, έναντι περίπου 5.000 δολαρίων που πωλείται σήμερα το κακάο στις παγκόσμιες αγορές. Υποστηρίζει τη θέσπιση δεσμευτικών διεθνών εμπορικών προτύπων που θα επιβάλλουν βιώσιμα εισοδήματα και διαφανείς τιμές, βασισμένα σε μηχανισμούς συμμόρφωσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. «Τα ανθρώπινα δικαιώματα θα πρέπει να είναι εξίσου δεσμευτικά στο εμπόριο με τους δασμούς», επιμένει. Η λύση δεν είναι να αγοράζουμε περισσότερες «ηθικές» μπάρες σοκολάτας, αλλά να απαιτούμε λογοδοσία και να υποστηρίζουμε νομοθεσία που καθιστά την εκμετάλλευση ασύμφορη.

Η επόμενη μέρα για την αλυσίδα εφοδιασμού του κακάο

Ενώ τα δέντρα στα δάση της Ακτής Ελεφαντοστού συνεχίζουν να πέφτουν, τα κέρδη στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική συνεχίζουν να εκτοξεύονται. Δύο δεκαετίες αφότου η βιομηχανία ορκίστηκε να τερματίσει την παιδική εργασία, η αλυσίδα εφοδιασμού κακάο παραμένει μία από τις πιο εκμεταλλευτικές και λιγότερο υπόλογες στον κόσμο. Ο Morales-de la Cruz τονίζει ότι «η Ευρώπη δεν μπορεί να ισχυρίζεται ότι υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα ενώ επωφελείται από την εκμετάλλευση». Η πραγματική αλλαγή απαιτεί πολιτική βούληση και την εφαρμογή δεσμευτικών κανόνων που θα διασφαλίζουν τη δικαιοσύνη και την αξιοπρέπεια για όλους τους εμπλεκόμενους στην παραγωγή κακάο.