- Η ΕΕ συμφώνησε σε έναν αποδυναμωμένο νόμο κατά της διαφθοράς μετά από διετείς διαπραγματεύσεις.
- Κράτη μέλη, όπως η Ιταλία, πίεσαν για χαλάρωση των προτύπων, ιδίως στην «κατάχρηση εξουσίας».
- Ο νόμος εναρμονίζει ορισμούς και ελάχιστες ποινές, αλλά αφήνει περιθώρια εθνικής ερμηνείας.
- Οι επικριτές, όπως η Transparency International, θεωρούν τον νόμο ανεπαρκή για την καταπολέμηση της διαφθοράς.
- Η εφαρμογή του νόμου αναμένεται εντός δύο ετών από τα κράτη μέλη, με νέα στρατηγική το 2026.
Οι νομοθέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέληξαν σε συμφωνία για τον πρώτο πανευρωπαϊκό νόμο κατά της διαφθοράς, ο οποίος ωστόσο εγκρίθηκε σε αποδυναμωμένη μορφή μετά από πιέσεις κρατών μελών. Το νομοσχέδιο, που συμφωνήθηκε το βράδυ της Τρίτης, εναρμονίζει τους ορισμούς των αδικημάτων, τις ελάχιστες ποινές και τα προληπτικά μέτρα, αλλά αφήνει σημαντικά περιθώρια ερμηνείας στις χώρες.
Αυτή η εξέλιξη έρχεται ως συνέχεια διαπραγματεύσεων που διήρκεσαν πάνω από δύο χρόνια, και μάλιστα την ίδια ημέρα που οι Βρυξέλλες συγκλονίστηκαν από ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα διαφθοράς που έπληξαν θεσμό της ΕΕ εδώ και δεκαετίες. Το παρασκήνιο της υπόθεσης αποκαλύπτει τις έντονες αντιστάσεις από ορισμένα κράτη μέλη, τα οποία επιθυμούσαν να διατηρήσουν μεγαλύτερη ευελιξία στην εφαρμογή του ποινικού δικαίου, οδηγώντας σε ένα τελικό κείμενο με πολλές υποχωρήσεις από την αρχική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του Μαΐου 2023.
Οι βασικές διατάξεις της συμφωνίας
Ο νέος νόμος της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπει την εναρμόνιση των ορισμών για μια σειρά αδικημάτων διαφθοράς, όπως η δωροδοκία στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, η υπεξαίρεση, η εμπορία επιρροής, ο πλουτισμός από αδικήματα διαφθοράς, η παρακώλυση της δικαιοσύνης και η απόκρυψη. Σύμφωνα με την Chloé Ridel, σοσιαλίστρια νομοθέτη που εργάστηκε για το αρχείο, αυτές οι κοινές διατάξεις θα διευκολύνουν τη διασυνοριακή συνεργασία, όπως τόνισε και ο διαπραγματευτής του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ), David Casa.
Ωστόσο, το νομοσχέδιο περιλαμβάνει πολύ μειωμένες ελάχιστες ποινές και πολλές προαιρετικές ρήτρες, αφήνοντας αρκετό χώρο για εθνικές ερμηνείες. Ένα από τα μεγαλύτερα σημεία διαφωνίας ήταν η υποχρέωση των κρατών μελών να αναγνωρίζουν και να τιμωρούν τα αδικήματα «κατάχρησης εξουσίας» από δημόσιους λειτουργούς, την οποία μπλόκαρε η Ιταλία, καθώς η πρωθυπουργός Giorgia Meloni είχε καταργήσει το συγκεκριμένο αδίκημα το 2024. Η Γερμανία και η Ολλανδία εξέφρασαν επίσης αντιρρήσεις. Ο συμβιβασμός επετεύχθη με τη χαλάρωση της διατύπωσης, απαιτώντας από τις χώρες να κωδικοποιήσουν ως αδικήματα «τουλάχιστον ορισμένες σοβαρές παραβιάσεις του νόμου στην εκτέλεση ή μη εκτέλεση πράξης από δημόσιο λειτουργό κατά την άσκηση των καθηκόντων του».
Οι αντιδράσεις και οι αδυναμίες του νόμου
Παρά τη συμφωνία, οι επικριτές εκφράζουν έντονες ανησυχίες για την αποτελεσματικότητα του νόμου. Ο Nick Aïossa, επικεφαλής της Transparency International EU, δήλωσε ότι «παρά τις προσπάθειες του Κοινοβουλίου, οποιαδήποτε συμφωνία θα απέχει πολύ από αυτό που χρειάζεται η ΕΕ για να καταπολεμήσει τη διαφθορά στα 27 κράτη μέλη», επικρίνοντας τις χώρες για το λόμπι που άσκησαν για την αποδυνάμωσή του. Η Raquel García Hermida-van der Walle, επικεφαλής διαπραγματεύτρια του Κοινοβουλίου, επιβεβαίωσε στο POLITICO ότι «το Συμβούλιο δεν ήθελε αυτό το νομοσχέδιο» και ότι «πολέμησαν κάθε σπιθαμή εδάφους».
Προτεινόμενο Βρυξέλλες: Η Ουκρανία πρέπει να καταδικάσει διεφθαρμένους αξιωματούχους για την ένταξη στην ΕΕ
Ο Mariusz Kamiński, ευρωβουλευτής των δεξιών Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών, υπογράμμισε ότι ο νόμος δεν απαιτεί από τα κράτη μέλη να ιδρύσουν ανεξάρτητες αρχές καταπολέμησης της διαφθοράς. «Πώς μπορούμε να πιέσουμε τους Ουκρανούς να διατηρήσουν το γραφείο τους κατά της διαφθοράς ανεξάρτητο, αν δεν απαιτούμε το ίδιο εντός της ΕΕ;», διερωτήθηκε, αναφερόμενος στην πρόσφατη επίπληξη της Επιτροπής προς την ουκρανική κυβέρνηση για την προσπάθεια να θέσει δύο βασικά όργανα κατά της διαφθοράς υπό την άμεση εποπτεία του γενικού εισαγγελέα. Αυτή η έλλειψη αυστηρών απαιτήσεων έρχεται σε αντίθεση με τις εξελίξεις σε άλλα κράτη μέλη, όπως η Σλοβακία, όπου η κυβέρνηση Φίτσο κατάργησε το γραφείο προστασίας πληροφοριοδοτών, προκαλώντας αντιδράσεις.
Η επόμενη μέρα και οι μελλοντικές προκλήσεις
Παρά τις αδυναμίες, η Raquel García χαρακτήρισε το νομοσχέδιο ως ένα πρώτο βήμα προς τη ρύθμιση της διαφθοράς στην ΕΕ, εκφράζοντας την ικανοποίησή της που υπάρχει πλέον μια βάση για περαιτέρω δράση. Επεσήμανε ότι τα κράτη μέλη έχουν πλέον δύο χρόνια για να εφαρμόσουν τις διατάξεις και ένα επιπλέον έτος για να παρουσιάσουν τα εθνικά τους σχέδια καταπολέμησης της διαφθοράς στην Επιτροπή. Ο Daniel Freund, ευρωβουλευτής των Πρασίνων, θεωρεί τον νόμο νίκη, καθώς «θα υπάρχει νομική βάση για την Επιτροπή να είναι πιεστική για όποιον δεν ακολουθεί τους κανόνες».
Στα μελλοντικά βήματα περιλαμβάνεται η δημιουργία ενός οργανισμού δεοντολογίας για τους δημόσιους λειτουργούς της ΕΕ, ένα σχέδιο που έχει καθυστερήσει από την έναρξη της νέας θητείας του Κοινοβουλίου πέρυσι, λόγω της αντίστασης της δεξιάς πλειοψηφίας. Επιπλέον, η Επιτροπή αναμένεται να προτείνει μια νέα στρατηγική κατά της διαφθοράς στις αρχές του 2026, σηματοδοτώντας τη συνεχιζόμενη προσπάθεια για την ενίσχυση του πλαισίου καταπολέμησης της διαφθοράς εντός της Ένωσης.
