Η ανθεκτικότητα των βακτηρίων στα αντιβιοτικά έχει φτάσει σε επίπεδα που προκαλούν ανησυχία διεθνώς, με ένα στα έξι επιβεβαιωμένα βακτηριακά κρούσματα να μην ανταποκρίνεται πλέον στις συνήθεις θεραπείες. Νεότερα δεδομένα από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας καταδεικνύουν συνεχή αύξηση του προβλήματος μέσα σε λίγα χρόνια.
Πόσο διαδεδομένο είναι το φαινόμενο
Η πρόσφατη αναφορά του ΠΟΥ, Global Antibiotic Resistance Surveillance Report, παρακολούθησε την αντίσταση σε 22 σημαντικά αντιβιοτικά ανάμεσα σε οκτώ κοινούς βακτηριακούς παθογόνους παράγοντες. Τα ευρήματα δείχνουν ότι η αντίσταση αυξήθηκε πάνω από 40% σε περισσότερα από τα μισά από τα παρακολουθούμενα φάρμακα μεταξύ 2018 και 2023.
Σε επίπεδο ποσοστών, ο ΠΟΥ αναφέρει έναν παγκόσμιο μέσο όρο περίπου 17,2% ανθεκτικότητα, που αντιστοιχεί στο περίπου ένα στα έξι κρούσματα. Η Ευρώπη παρουσίασε μέση τιμή 10,2%, χαμηλότερη από τον παγκόσμιο μέσο όρο αλλά όχι απαλλαγμένη από κινδύνους.
Ποιες λοιμώξεις προκαλούν μεγαλύτερη ανησυχία
Την πρωτοκαθεδρία έχει η ομάδα των **gram‑negative** βακτηρίων, μεταξύ των οποίων το Escherichia coli και το Klebsiella pneumoniae. Πάνω από 40% των E. coli και περίπου 55% των K. pneumoniae παγκοσμίως εμφανίζουν αντοχή στις συμβατικές πρώτης γραμμής θεραπείες.
Προβληματική είναι και η κατάσταση με τη γονόρροια: ο παθογόνος παράγοντας έχει αναπτύξει αντοχή σε όλα τα διαθέσιμα φάρμακα πρώτης επιλογής, με το ciprofloxacin πλέον να θεωρείται μη κατάλληλο σε πολλές περιοχές και το azithromycin να έχει αποσυρθεί από την τακτική θεραπεία σε πολλές οδηγίες.
Η αντίσταση στο azithromycin είναι ιδιαίτερα υψηλή στην ευρωπαϊκή περιφέρεια, φτάνοντας περίπου 26% σε ορισμένες περιοχές, γεγονός που περιορίζει περαιτέρω τις θεραπευτικές επιλογές των γιατρών.
Αιτίες και κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες που τροφοδοτούν την κρίση
Η κύρια αιτία της ανθεκτικότητας είναι η υπερβολική και συχνά ακατάλληλη χρήση αντιβιοτικών τόσο στην ανθρώπινη ιατρική όσο και στην κτηνοτροφία. Η κακή πρακτική συνταγογράφησης και η αυτοθεραπεία επιταχύνουν την επιλογή ανθεκτικών στελεχών.
Επιπλέον, οι συνθήκες υγιεινής παίζουν καθοριστικό ρόλο: η έλλειψη καθαρού νερού και η ανεπαρκής αποχέτευση ενισχύουν τη διάδοση βακτηρίων και δυσκολεύουν την πρόληψη των λοιμώξεων σε πολλά μέρη του κόσμου.
Προτεινόμενο Το Αβγό που Επιλέγεις Καθορίζει αν Είσαι Ναρκισσιστής
Στο σύνολό τους, αυτές οι παράμετροι δημιουργούν ένα κύκλο όπου η φτωχή πρόσβαση σε διαγνωστικά, εμβόλια και κατάλληλη φροντίδα επιβαρύνει ιδιαίτερα τις χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος.
Συνέπειες για την κλινική πρακτική και τα συστήματα υγείας
Καθώς τα βακτήρια αποκτούν αντίσταση στα φάρμακα πρώτης επιλογής, οι γιατροί αναγκάζονται να καταφεύγουν σε πιο ακριβά και συνεπώς δυσπρόσιτα «τελευταίας λύσης» σκευάσματα. Αυτό αυξάνει το κόστος της περίθαλψης και δημιουργεί ανισότητες στην πρόσβαση σε ασφαλείς θεραπείες.
Η επίπτωση στην ανθρώπινη ζωή είναι ήδη σημαντική: το 2019, η βακτηριακή ανθεκτικότητα συνδέθηκε με 1,27 εκατομμύρια θανάτους και συνέβαλε σε επιπλέον 4,95 εκατομμύρια θανάτους, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία.
Φάρμακα, έρευνα και πολιτικές κίνητρα
Η ανάπτυξη νέων αντιβιοτικών έχει επιβραδυνθεί δραματικά καθώς για τις φαρμακευτικές εταιρείες το πεδίο δεν θεωρείται επαρκώς κερδοφόρο. Η έλλειψη κινήτρων έχει περιορίσει τις επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν προταθεί μέτρα για να τονωθεί η αγορά, όπως το σύστημα αποκλειστικής περιόδου («voucher») και μοντέλα πληρωμών συνδρομής για νέα φάρμακα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επίσης συζητά επιβραβεύσεις εισόδου στην αγορά και άλλα κίνητρα.
Μη κερδοσκοπικές λύσεις και διεθνείς πρωτοβουλίες
Υπάρχουν επίσης προσπάθειες εκτός ιδιωτικού τομέα, όπως η πρωτοβουλία Global Antibiotic Research and Development Partnership, που στοχεύει στην ανάπτυξη νέων αντιβιοτικών με μη κερδοσκοπικό προσανατολισμό.
Ο ΠΟΥ επισημαίνει ότι η ενίσχυση των συστημάτων επιτήρησης, η υπεύθυνη χρήση φαρμάκων και η πρόσβαση σε αξιόπιστα διαγνωστικά και εμβόλια είναι κρίσιμες παρεμβάσεις. Ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ, Tedros Adhanom Ghebreyesus, τόνισε την ανάγκη για συντονισμένη απάντηση σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η εικόνα που προκύπτει είναι σαφής: χωρίς συνδυασμό πολιτικών κινήτρων, βελτίωση υποδομών υγείας και επενδύσεων στην έρευνα, η ικανότητα μας να αντιμετωπίζουμε ακόμη και συνηθισμένες λοιμώξεις θα περιοριστεί σημαντικά. Οι επόμενοι μήνες στις διεθνείς αποφάσεις για φάρμακα και δημόσια υγεία ίσως καθορίσουν την πορεία της κρίσης τα επόμενα χρόνια.
