Τρίτη ηλικία: Η μάχη με τα smartphones και η ανάγκη για ψηφιακή εκπαίδευση

Η τρίτη ηλικία στην Ελλάδα αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις με τη χρήση των smartphones και των ψηφιακών υπηρεσιών, αναδεικνύοντας την επιτακτική ανάγκη για εκπαίδευση και υποστήριξη. Δωρεάν μαθήματα ψηφιακών δεξιοτήτων, όπως αυτά που οργανώνονται στον Δήμο Μεσολογγίου από την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια, καθώς πολλοί ηλικιωμένοι δυσκολεύονται ακόμη και με απλές λειτουργίες όπως η εύρεση επαφών ή η χρήση email.

Παράλληλα, η έλλειψη ψηφιακών γνώσεων τους καθιστά ευάλωτους σε κινδύνους εκμετάλλευσης, όπως επισημαίνουν ειδικοί και εργαζόμενοι σε καταστήματα τεχνικής υποστήριξης.

Αυτή η αυξανόμενη ανάγκη για ψηφιακό εγγραμματισμό στην τρίτη ηλικία δεν είναι τυχαία, αλλά αποτελεί άμεση συνέπεια της ραγδαίας ψηφιοποίησης των υπηρεσιών και της καθημερινότητας, μια τάση που επιταχύνθηκε δραματικά λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Από την κράτηση ραντεβού με γιατρούς και τράπεζες μέχρι την πληρωμή λογαριασμών, το smartphone έχει καταστεί αναπόσπαστο εργαλείο επιβίωσης, αφήνοντας πίσω όσους δεν μπορούν να προσαρμοστούν.

Η μάχη με την τεχνολογία: Από το e-mail στο Viber

Την Πέμπτη το μεσημέρι, η Χριστίνα Ντότα, μαθηματικός 28 χρόνων, ολοκλήρωσε το προτελευταίο δίωρο μάθημα τεχνολογικής ενημέρωσης σε ανθρώπους άνω των 75 ετών στον Δήμο Μεσολογγίου. Οι μαθητές της, μετά από έξι ώρες μαθημάτων συνολικά, ήταν ιδιαίτερα χαρούμενοι που κατάφεραν να βρουν τα e-mails τους, τα οποία είχαν δημιουργήσει παλαιότερα παιδιά ή εγγόνια και δεν μπορούσαν να εντοπίσουν.

Όπως αναφέρει η Χριστίνα, «όταν έστειλαν e-mail σε άλλον μέσα στο τμήμα και είδαν ότι έφτασε, έκαναν σαν μικρά παιδιά».

Η χαρά τους είναι εμφανής και με άλλες εφαρμογές, όπως το Viber, όπου μπορούν να επικοινωνούν με τους άλλους, να στέλνουν φωτογραφίες και μηνύματα. Ιδιαίτερα τους αρέσουν οι βιντεοκλήσεις, καθώς βλέπουν τα παιδιά, τα εγγόνια τους που μπορεί να βρίσκονται μακριά, δημιουργώντας τους μια αίσθηση ασφάλειας και εγγύτητας.

Ωστόσο, συχνά δυσκολεύονται να επιστρέψουν στο κύριο μενού μετά την ολοκλήρωση μιας ενέργειας.

Η ηλικιακή ομάδα 65-74 στην Ελλάδα, το 2021, χρησιμοποιούσε Iντερνετ σε ποσοστό 33%. Ωστόσο, λόγω κορωνοϊού, αυτό το ποσοστό εκτιμάται ότι έχει αυξηθεί σημαντικά, καθώς η χρήση του διαδικτύου δεν είναι πλέον θέμα επιλογής, αλλά ανάγκης. Ο Δημήτρης Σαμαράς, 74 χρόνων, μέλος του Σωματείου Συνταξιούχων ΙΚΑ-ΕΦΚΑ Νομού Πιερίας, τονίζει ότι «για να κλείσουμε ραντεβού με τον γιατρό, για να γράψουμε τα φάρμακά μας, για να πληρώσουμε λογαριασμούς, για να κλείσουμε ραντεβού για το εμβόλιο, ακόμη και για ραντεβού με την τράπεζα, για όλα χρειάζεται smartphone».

Όσοι δεν διαθέτουν smartphone, κάθονται με τις ώρες έξω από την τράπεζα ή τις υπηρεσίες και περιμένουν, καθώς πλέον δεν τους επιτρέπουν καν την είσοδο για να μην κρυώνουν. Ο κ. Σαμαράς χαρακτηρίζει το smartphone ως «αυτόν τον διάβολο που χρησιμοποιούμε τώρα για να μιλάμε, χρειάζεται για να κάνεις τα πάντα πια».

Οι καθημερινές προκλήσεις και οι κίνδυνοι

Ο Γιάννης Παπαδόπουλος, που εργάζεται στο κατάστημα «Fixers» σε κεντρική λεωφόρο της Αθήνας, συναντά καθημερινά τουλάχιστον δύο-τρείς μεγάλης ηλικίας ανθρώπους στην είσοδο του καταστήματος, οι οποίοι ζητούν βοήθεια για τα κινητά τους. Το πιο συνηθισμένο πρόβλημα είναι ότι κατεβάζουν μια εφαρμογή που υπόσχεται πολλά, αλλά τελικά ζητάει πληρωμή και δεν ξέρουν πώς να τη σβήσουν.

Επιπλέον, τα κινητά τους πετάνε συνέχεια διαφημίσεις και φοβούνται ότι θα πατήσουν κάποιο κουμπί που δεν πρέπει. Σε αντίθεση με τους εφήβους, οι οποίοι πατούν γρήγορα τα κουμπιά, οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας έχουν υποστεί περισσότερες συνέπειες στη ζωή τους και έχουν ενσωματώσει τον φόβο.

Ο Γιάννης θυμάται μια απελπισμένη κυρία που πήγε στην τράπεζα, της ζήτησαν να κλείσει ραντεβού ηλεκτρονικά και εκείνη δεν ήξερε πώς.

Τελικά, η κυρία έφυγε από το κατάστημα έχοντας εξασφαλίσει το πολυπόθητο ραντεβού και Viber, δείχνοντας την υπομονή και την επιμονή των ηλικιωμένων. Ένας υπάλληλος στο τμήμα υποστήριξης πελατών στο «Πλαίσιο» αναφέρει παρόμοιες δυσκολίες, όπως η εύρεση επαφών ή η διαγραφή μηνυμάτων.

Ένας ηλικιωμένος πελάτης, που μόλις είχε συνδέσει το κινητό του με ένα νεοαγορασμένο smartwatch, απάντησε αφοπλιστικά ότι «αν πάθω μια κρίση, με αυτό μπορώ να σωθώ, θα στείλει μήνυμα. Αυτό που βλέπεις μπορεί να με κρατήσει ζωντανό».

Ο Οδυσσέας Σούλτης, επικεφαλής των «Xiaomi Stores» Ελλάδας και Κύπρου, εξηγεί ότι ακόμα και τα απλά βήματα, τους φαίνονται τεράστια. «Αν τους πεις να κάνουν επανεκκίνηση στο κινητό τους, σε κοιτάζουν με απορία». Διακρίνει επίσης μεγάλη διαφορά μεταξύ των 60-70χρονων, που μπορεί να πειραματίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη, και των άνω των 70, που πιθανότατα δεν είχαν επαφή με την τεχνολογία στην εργασιακή τους ζωή.

Η τεχνική βοήθεια στο σπίτι είναι εξαιρετικά ακριβή υπηρεσία για τις εταιρείες και σπάνια προσφέρεται, παρόλο που οι ανάγκες υποστήριξης είναι μεγάλες. Ο κ. Σούλτης υπογραμμίζει τον κίνδυνο της εκμετάλλευσης, καθώς δεν πρέπει να δίνουν τα στοιχεία τους στον οποιονδήποτε, καθώς μπορεί να κινδυνεύσουν.

Ο Γιάννης Παπαδόπουλος θυμάται έναν καβγά με μια ογδοντάχρονη που επέμενε να τη βοηθήσει να πληρώσει τους λογαριασμούς της, θεωρώντας τον έμπιστο χωρίς να τον γνωρίζει.

Νομικοί και οικονομικοί κύκλοι, όπως ο Παναγιώτης Καλόφωνος της Ενωσης Εργαζομένων Καταναλωτών Ελλάδος (ΕΕΚΕ), υπογραμμίζουν την επείγουσα ανάγκη για εντατικότερο ψηφιακό εγγραμματισμό, καθώς η απουσία γνώσεων καθιστά τους ηλικιωμένους ευάλωτους σε οικονομικές και νομικές παγίδες, όπως η εκμετάλλευση σε θέματα εγγυήσεων ή η αδυναμία διαχείρισης χρεών.

Η επόμενη μέρα: Ανάγκη για συχνότερη και πιο προσαρμοσμένη εκπαίδευση

Ο Δημήτρης Σαμαράς αναφέρει παραδείγματα όπου παιδιά έστελναν να πληρώσουν λογαριασμούς και αυτοί δεν πληρώνονταν ποτέ, οδηγώντας τους συμμαθητές του στο σεμινάριο να αποφασίσουν ότι πρέπει να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους. Ο ίδιος, έχοντας εργαστεί σε ασφαλιστική εταιρεία με κομπιούτερ από το 1991, είναι πιο εξοικειωμένος με την τεχνολογία, αλλά επιμένει ότι τα μαθήματα θα έπρεπε να γίνονται πιο συχνά, στους δήμους, στα ΚΑΠΗ παντού.

Ο Παναγιώτης Καλόφωνος, οικονομολόγος στην Ενωση Εργαζομένων Καταναλωτών Ελλάδος, ο οποίος έκανε μαθήματα ψηφιακής τεχνολογίας διαδικτυακά σε ανθρώπους τρίτης ηλικίας κατά την καραντίνα, συμπληρώνει ότι «πολλοί συνταξιούχοι είχαν μπει εγγυητές για να πάρουν δάνεια τα παιδιά τους, τα οποία όμως δεν μπορούν να τα ξεπληρώσουν και έτσι έχουν βρεθεί να χρωστούν και δεν ξέρουν σε ποιον να απευθυνθούν».

Η παραδοσιακή ουρά έχει χαθεί και έχει αντικατασταθεί από κλικ και ψηφιακές ειδοποιήσεις, αφήνοντας πολλούς ηλικιωμένους ανυπεράσπιστους στις καθημερινές υποχρεώσεις.

«Κάποιος χρειάζεται να μας πάρει από το χέρι, σαν να είμαστε στην πρώτη δημοτικού», καταλήγει ο κ. Σαμαράς, εκφράζοντας την ανάγκη για εξατομικευμένη βοήθεια. Η Ιωάννα-Πηγή, που βοηθάει τον Σπύρο Δενδρινό να χειριστεί το κινητό του, λαμβάνει την ευγνωμοσύνη του: «Τα παιδιά εδώ στο μαγαζί είναι εξυπηρετικά και έχουν τεράστια υπομονή.

Η νέα γενιά είναι πολύ καλύτερη και αυτό είναι μια ελπίδα».