Η δικαστική πρακτική δείχνει ότι δεν αρκεί μόνο η ιδιότητα που είχε κάποιος στην παλαιότερη χρήση για να τον καταστήσει υπεύθυνο, όταν η δυσχέρεια στην προσκόμιση στοιχείων σημειώθηκε αργότερα και υπήρξε έλλειψη πρόσβασης στα βιβλία από τον ίδιο. Σε υποθέσεις όπου ο καταλογισμός βασίστηκε σε εξωλογιστικό προσδιορισμό ΦΠΑ, οι δικαστές έκριναν ότι η επίσπευση μέτρων δεν μπορεί να γίνει αυτομάτως κατά του προηγούμενου εκπροσώπου, αν τη στιγμή του ελέγχου τη διοίκηση ασκούσε άλλο πρόσωπο, ενώ παράλληλα καταγράφηκε η έννοια της αναγκαστικής εκτέλεσης σε σχετικό πλαίσιο.
Πραγματικά περιστατικά των υποθέσεων
Σε μία υπόθεση μεγάλης εμπορικής εταιρείας, ο πρώην πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος απαλλάχθηκε επειδή η μη επίδειξη των λογιστικών εγγράφων αποδόθηκε στην επόμενη διοίκηση, που είχε την ευθύνη κατά τον χρόνο του αιτήματος, ενώ ο αρχικός καταλογισμός αφορούσε παλαιότερη χρήση και μη πρόσβαση στα στοιχεία από τον ίδιο.
Άλλη περίπτωση αφορούσε τεχνική εταιρεία όπου τα πρόστιμα στηρίχθηκαν σε μη τήρηση βιβλίων από τη μεταγενέστερη διοίκηση, παρότι ο καταλογισμός συνδεόταν με χρήση στην οποία ο πρώην διαχειριστής είχε αρμοδιότητα, με αποτέλεσμα το δικαστήριο να αναψηλαφήσει την αιτιολόγηση του καταλογισμού και να λάβει υπόψη το γεγονός της καθυστέρησης στην επίδειξη στοιχείων.
Στο πλαίσιο αυτό τέθηκε ζήτημα για την πρακτική εφαρμογή της επίδειξης βιβλίων από την εταιρεία.
Τέλος, πρώην μέλος διοίκησης εταιρείας παροχής υπηρεσιών κρίθηκε αναίρετο από την υποχρέωση καταβολής φόρων που προέκυψαν λόγω ελλιπούς συνεργασίας στην εξέταση, αφού το αίτημα για τα βιβλία υποβλήθηκε σε περίοδο όπου τη διοίκηση ασκούσε άλλο πρόσωπο και προέκυψε ευθύνη της μεταγενέστερης διοίκησης.
Νομική ερμηνεία από τα δικαστήρια
Το Διοικητικό Πρωτοδικείο είχε αποδεχθεί ότι δεν μπορεί να μεταφερθεί αυτομάτως το βάρος σε πρόσωπο που είχε παύσει να έχει την ιδιότητα κατά τον χρόνο του ελέγχου, επισημαίνοντας παράλληλα την ανάγκη να αποδειχθεί η άμεση σχέση μεταξύ πράξης και υπαιτιότητας, ενώ οι αποφάσεις έκαναν αναφορές σε κριτήρια ευθύνης που σχετίζονται με πρόσβαση στα εταιρικά βιβλία.
Η απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου αποτέλεσε πρώτο βήμα στην αντιμετώπιση τέτοιων καταλογισμών.
Το Εφετείο επιβεβαίωσε τη γραμμή αυτή, κρίνοντας ότι η επίσπευση αναγκαστικής εκτέλεσης κατά φυσικού προσώπου είναι παράνομη όταν η μη συμμόρφωση αφορά αποκλειστικά ενέργειες ή παραλείψεις της μεταγενέστερης διοίκησης και όχι του πρώην εκπροσώπου, ιδίως σε περιπτώσεις όπου η πρόσβαση στα στοιχεία ήταν πρακτικώς αδύνατη.
Η απόφαση του δικαστηρίου τόνισε τη διάκριση ανάμεσα σε καταλογιστική διαδικασία και δυνατότητα αναγωγής.
Στο ανώτατο επίπεδο, το Συμβούλιο της Επικρατείας επικύρωσε τις κρίσεις των κατώτερων βαθμών, υπογραμμίζοντας ότι η στοιχειοθέτηση ευθύνης απαιτεί σύνδεση της παράβασης με την πραγματική δυνατότητα παρέμβασης του προσώπου τη στιγμή που ζητήθηκαν τα στοιχεία, κάτι που φέρει βάρος για την αποδεικτική αιτιολόγηση των φορολογικών αρχών.
Προτεινόμενο Το Ελεγκτικό Συνέδριο έχει τον τελικό λόγο στους καταλογισμούς
Η απόφαση του ΣτΕ ενίσχυσε τη νομολογία περί προστασίας πρώην εκπροσώπων όταν ο έλεγχος ανατέθηκε μεταγενέστερα.
Πρακτικές συνέπειες για επιχειρήσεις και εκπροσώπους
Η νομολογία αυτή σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις και τα μέλη των διοικήσεών τους πρέπει να τεκμηριώνουν σαφώς ποιος είχε την ευθύνη τη δεδομένη περίοδο, ειδικά όταν πρόκειται για φορολογικός έλεγχος σε καθυστερημένο χρόνο, ενώ οι αρχές οφείλουν να ελέγχουν την πραγματική δυνατότητα επίδειξης βιβλίων πριν προχωρήσουν σε μέτρα.
Επιπλέον, για πρόσωπα που έχουν αποχωρήσει από τη διοίκηση, η απόφαση δημιουργεί προϋποθέσεις για να μην βρεθούν αυτομάτως υπόλογα, όταν η μη συμμόρφωση οφείλεται σε ενέργειες της επόμενης ομάδας διαχείρισης, ειδικά αν οι πληροφορίες ή τα στοιχεία δεν ήταν προσβάσιμα.
Το κριτήριο αυτό εδραιώνει την έννοια της πρακτικής πρόσβασης στα στοιχεία κατά τον χρόνο του αιτήματος και δεν αφήνει μόνο την ιδιότητα ως στοιχείο κρίσης.
Παράλληλα, η απόφαση υπενθυμίζει στις επιχειρήσεις την αξία της οργανωμένης διατήρησης βιβλίων και τεκμηρίων, ώστε να μειώνονται οι πιθανότητες εκκρεμοτήτων που επιβαρύνουν μεταγενέστερες διοικήσεις, ενώ η ύπαρξη σαφών πρωτοκόλλων μεταβίβασης στοιχείων περιορίζει τον κίνδυνο αμφισβήτησης.
Παρά τούτο, η τελική ευθύνη για μη τήρηση καταλογισμών εξακολουθεί να εξετάζεται υπό το πρίσμα της πραγματικής δυνατότητας πρόσβασης και χρονικής συσχέτισης, όπως υπογραμμίζουν οι πρόσφατες αποφάσεις και η σχετική νομολογία, με έμφαση στη θέση της Εφετείου σε προηγούμενες υποθέσεις.
Στις επιχειρησιακές πρακτικές, η τήρηση αρχείων και η τεκμηρίωση των μεταβιβάσεων αναδεικνύονται σε προϋποθέσεις που προστατεύουν πρώην εκπροσώπους, ενώ ταυτόχρονα μειώνουν τον χρόνο και το κόστος τυχόν δικαστικών διαφορών, κάτι που σχετίζεται με την ευρύτερη εικόνα της διαχείρισης φορολογικών ρίσκων και της διαφάνειας στη διοίκηση.
Επιπρόσθετα, η ερμηνεία αυτή δίνει βάρος στην αξιολόγηση του πότε η μεταγενέστερη διοίκηση φέρει αποκλειστικά την ευθύνη, χωρίς αυτό να υποβαθμίζει την ανάγκη για επιμελή τήρηση των υποχρεώσεων από όλες τις διαχειριστικές ομάδες.
Σημειώνεται ότι η πρακτική εφαρμογή αυτών των αποφάσεων απαιτεί προσεκτική αξιολόγηση κάθε επιμέρους περίπτωσης, με έμφαση στο χρόνο των γεγονότων και στην πραγματική πρόσβαση στα στοιχεία, ενώ σε πολλές υποθέσεις η κρίση κατέληξε στην απάλειψη της ευθύνης για τον πρώην εκπρόσωπο λόγω αδυναμίας επίδειξης στοιχείων από την επόμενη διοίκηση και στην αποδοχή της διάκρισης στην ευθύνη σε επίπεδα διοίκησης.
Παράλληλα, η διαδικαστική τυπολογία όπως η σωστή κλήση και οι προθεσμίες αποκτούν ουσιώδη ρόλο στην τελική απόφαση, ειδικά όταν προκύπτουν μακροχρόνιες καθυστερήσεις που επηρεάζουν την αξιοπιστία τεκμηρίωσης της αρχικής χρήσης, ενώ η μεταγενέστερη διοίκηση συχνά θεωρείται υπεύθυνη για την πρακτική μη συμμόρφωση.
