Η κυκλοφοριακή συμφόρηση στην Αθήνα έχει φτάσει σε ανησυχητικά επίπεδα, με τους οδηγούς να χάνουν κατά μέσο όρο 111 ώρες ετησίως κολλημένοι στην κίνηση το 2024, έξι ώρες περισσότερες από το προηγούμενο έτος. Βασικοί οδικοί άξονες, όπως η Λεωφόρος Κηφισού και η Αττική Οδός, βρίσκονται διαρκώς στο «κόκκινο», μετατρέποντας τις καθημερινές μετακινήσεις σε χρονοβόρα και ψυχοφθόρα δοκιμασία.
Γιατί η Αθήνα «κολλάει» στην κίνηση;
Η καθημερινότητα των κατοίκων της Αττικής χαρακτηρίζεται όλο και περισσότερο από ατελείωτες ώρες στο τιμόνι, με αποστάσεις που κανονικά θα απαιτούσαν μισή ώρα, να χρειάζονται πλέον τον τριπλάσιο χρόνο. Αυτό το φαινόμενο δεν είναι τυχαίο. Όπως επισημαίνουν οι συγκοινωνιολόγοι, η αστική επέκταση της πόλης έχει οδηγήσει σε μεγαλύτερες αποστάσεις μετακίνησης, ενώ παράλληλα αναπτύσσονται περιοχές και χρήσεις γης κατά μήκος ήδη κορεσμένων οδικών δικτύων, τα οποία δεν εξυπηρετούνται επαρκώς από τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς (ΜΜΜ).
Δεν είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε την Αθήνα να δοκιμάζεται από το κυκλοφοριακό πρόβλημα, το οποίο έχει βαθιές ρίζες στην ανεξέλεγκτη αστική ανάπτυξη των προηγούμενων δεκαετιών και την υποεπένδυση στις δημόσιες υποδομές. Η εξάρτηση από το ιδιωτικό αυτοκίνητο, σε συνδυασμό με την έλλειψη ενός ολοκληρωμένου πολεοδομικού σχεδιασμού που θα προωθούσε τη βιώσιμη κινητικότητα, έχει δημιουργήσει ένα φαύλο κύκλο συμφόρησης που πλέον αγγίζει τα όριά του, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για ριζικές αλλαγές.
Ένας επιπλέον παράγοντας που επιδεινώνει την κατάσταση είναι ο γερασμένος στόλος οχημάτων που κυκλοφορεί στους δρόμους. Το 2024, ο μέσος όρος ηλικίας των επιβατικών αυτοκινήτων στην Ελλάδα ήταν 17,8 έτη, και στην Αττική 16,2 έτη, έναντι μόλις 12,3 ετών στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των βλαβών, με τον Θανάση Τσιάνο, πρόεδρο του Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων, να αναφέρει χαρακτηριστικά πως «σημειώνονται 36 βλάβες την ημέρα στην Αττική Οδό», συμβάλλοντας καθοριστικά στην περαιτέρω επιβράδυνση της κυκλοφορίας.
Τα δεδομένα της κυκλοφοριακής συμφόρησης
Τα στοιχεία που παρουσιάζονται από τους ειδικούς είναι αποκαλυπτικά για το μέγεθος του προβλήματος και τις δυσοίωνες προβλέψεις για το μέλλον, αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα. Η αβεβαιότητα γύρω από τους χρόνους διαδρομής είναι αυτό που δημιουργεί τη μεγαλύτερη δυσφορία στους οδηγούς, όπως τονίζει η Ζωή Χριστοφόρου, συγκοινωνιολόγος και αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
- Το 2024, ένας οδηγός στην Αττική έχασε περίπου 111 ώρες «κολλημένος» στην κίνηση, έναντι 104 ωρών το 2023.
- Στη Λεωφόρο Κηφισού, οι ημερήσιες διελεύσεις ξεπερνούν τις 260.000.
- Στην Αττική Οδό, οι διελεύσεις έχουν αυξηθεί κατά 20% από το 2022 έως σήμερα, φτάνοντας περίπου τις 280.000 ημερησίως.
- Οι ειδικοί αναμένουν αύξηση των μετακινήσεων κατά περίπου 16% έως το 2030 σε κρίσιμους οδικούς άξονες.
- Εκτιμάται ότι οι διελεύσεις στην Αττική Οδό θα αυξηθούν περίπου 55% έως το 2050.
Ο αντίκτυπος στην καθημερινότητα και την οικονομία
Η κυκλοφοριακή συμφόρηση δεν είναι απλώς μια ενόχληση. Έχει άμεσο και σοβαρό αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής των πολιτών και την οικονομία της πόλης. Οι χαμένες ώρες στις μετακινήσεις μεταφράζονται σε μειωμένη παραγωγικότητα, αυξημένο στρες και υποβάθμιση του περιβάλλοντος λόγω των εκπομπών ρύπων.
Προτεινόμενο Αφγανοί Πρόσφυγες Αποκαλύπτουν το Όπιο των Ταλιμπάν: Φόροι και Εξαγωγές Ηρωίνης στην Ελλάδα
Η ικανότητα του οδικού δικτύου να ανταποκριθεί στις ανάγκες έχει μειωθεί δραματικά, με κόμβους σχεδιασμένους για πολύ χαμηλότερους φόρτους και φωτεινή σηματοδότηση που λειτουργεί με ρυθμίσεις δεκαετιών, όπως στον ισόπεδο κόμβο του Ασπροπύργου.
Η αίσθηση που έχουμε από συζητήσεις με κατοίκους και επαγγελματίες είναι ότι η κατάσταση έχει φτάσει σε ένα σημείο κορεσμού. Το κόστος των μετακινήσεων, τόσο σε χρόνο όσο και σε καύσιμα, επιβαρύνει σημαντικά τον οικογενειακό προϋπολογισμό, ενώ η απρόβλεπτη διάρκεια των διαδρομών δυσχεραίνει τον προγραμματισμό της καθημερινότητας.
Είναι φανερό ότι η ψυχολογική επιβάρυνση από την καθημερινή ταλαιπωρία είναι τεράστια, επηρεάζοντας αρνητικά την ευημερία των πολιτών.
Οι αντοχές του κέντρου της Αθήνας έχουν μειωθεί τόσο πολύ, που η συζήτηση για την απαγόρευση κυκλοφορίας Ι.Χ. θα πρέπει να τεθεί σοβαρά στο τραπέζι. Η Ζωή Χριστοφόρου αναφέρει ότι υπάρχουν ανακουφιστικά μέτρα, όπως ο καλύτερος συντονισμός της φωτεινής σηματοδότησης και η αστυνόμευση στον δακτύλιο, αλλά αυτά «ανακουφίζουν μεν, αλλά δεν λύνουν το πρόβλημα».
Ακόμη και περιφερειακά έργα, όπως ο τριπλός κόμβος Σκαραμαγκά, θα κορεστούν από Ι.Χ. στο μέλλον, αν δεν υπάρξει δραστική μείωση των αυτοκινήτων στην πόλη και παράλληλη ενίσχυση της δημόσιας συγκοινωνίας και διευκόλυνση της ήπιας κινητικότητας (ποδηλατόδρομοι, πεζόδρομοι).
Οι προτάσεις για ένα βιώσιμο μέλλον στις μετακινήσεις
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η λύση βρίσκεται στην ουσιαστική αναβάθμιση των ΜΜΜ, τα οποία απαξιώθηκαν στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Οι σημερινές προσπάθειες ενίσχυσής τους είναι υπαρκτές, αλλά όχι επαρκείς. Είναι ενδεικτικό ότι, ακόμη και σε ώρες αιχμής, οι επιβάτες περιμένουν αρκετά στις στάσεις.
«Δεν αρκούν όσα γίνονται ούτε σε επίπεδο εξυπηρέτησης, ούτε σε γεωγραφική κάλυψη, ούτε σε χρόνους διαδρομής», τονίζει η κ. Χριστοφόρου.
Ο Γιώργος Γιαννής, καθηγητής του ΕΜΠ, υπογραμμίζει πως σε σύγχρονες μεγαλουπόλεις όπως η Αθήνα, η μεγάλη ζήτηση μετακινήσεων μπορεί να εξυπηρετηθεί μόνο από ένα επαρκές σύστημα ΜΜΜ, δομημένο σε τρία αλληλοσυμπληρούμενα επίπεδα: προαστιακό σιδηρόδρομο, μετρό και λεωφορεία.
Το μετρό, ειδικότερα, διασφαλίζει υψηλή χωρητικότητα και αξιοπιστία, αποτελώντας τη μόνη λύση για την αξιοπρεπή εξυπηρέτηση των μετακινουμένων και την υποστήριξη της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Σύμφωνα με μελέτες, η Αθήνα χρειάζεται οκτώ γραμμές με 200 σταθμούς και 220 χιλιόμετρα δικτύου μετρό για να καλύψει το 85% των περιοχών, έναντι των τριών υφιστάμενων γραμμών με 71 σταθμούς.
Προτείνεται η εφαρμογή ενός πράσινου δακτυλίου, αποκλείοντας πολύ παλιά οχήματα, καθώς και η δημιουργία ζωνών περιορισμένης κυκλοφορίας στο ιστορικό κέντρο, όπως εφαρμόζεται σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις και στην ελληνική πόλη της Λάρισας. Ακόμη, θα μπορούσαν να επιβληθούν περιορισμοί στις ώρες κυκλοφορίας ή ακόμη και αστικά διόδια, μέτρα που απαιτούν όμως προσεκτική μελέτη για να μην αποκλειστούν ευάλωτες κοινωνικές κατηγορίες.
Ο Θάνος Βλαστός, ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ, τονίζει πως η λύση δεν είναι τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, αλλά η μείωση του αριθμού των Ι.Χ. και η ενίσχυση της ήπιας κινητικότητας (περπάτημα, ποδήλατο, πατίνι). Η Αθήνα χρειάζεται να περάσει από την παραίτηση στη φαντασία, τολμώντας να αφήσει πίσω ιδεοληψίες και αγκυλώσεις, ώστε να υλοποιήσει ένα συνολικό σχέδιο δράσης για ένα βιώσιμο μέλλον στις μετακινήσεις.
