Η κυβέρνηση προχωρά στην ίδρυση αυτόνομου υπουργείου Ανώτατης Εκπαίδευσης, Έρευνας και Καινοτομίας, μια κίνηση που αναμένεται να επιλύσει χρόνιες παθογένειες όπως η γραφειοκρατία και η απουσία συντονισμού στον ερευνητικό τομέα. Η πρόσφατη σύσταση ειδικής επιτροπής, αποτελούμενης από διακεκριμένους πανεπιστημιακούς και κυβερνητικά στελέχη, σηματοδοτεί την έναρξη ενός φιλόδοξου σχεδιασμού για την ενίσχυση της ελληνικής επιστημονικής παραγωγής.
Η Ανάγκη για Ενοποίηση στην Έρευνα και την Καινοτομία
Παρά τις σημαντικές ερευνητικές επιδόσεις που καταγράφει η Ελλάδα, παρατηρούμε ότι αυτές δεν αποδίδουν όσο θα περίμενε κανείς, κυρίως λόγω της υπερβολικής γραφειοκρατίας και του ελλείμματος συντονισμού. Είναι ενδεικτικό ότι η θέση της χώρας μας στον Διεθνή Δείκτη Καινοτομίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας (WIPO) υποχώρησε ελαφρά, από την 41η θέση το 2019 στην 45η το 2024, επί συνόλου 133 χωρών.
Αυτή η πτώση αναδεικνύει την επιτακτική ανάγκη για αναδιάρθρωση.
Ιστορικά, η ελληνική έρευνα ήταν διάσπαρτη σε διάφορα υπουργεία, με κάθε φορέα να λειτουργεί συχνά απομονωμένα. Αυτή η πολυδιάσπαση οδηγούσε σε αλληλοεπικαλύψεις αρμοδιοτήτων, δυσκολίες στην άντληση πόρων και, τελικά, στην αδυναμία εκμετάλλευσης του πλήρους δυναμικού των ερευνητών μας.
Η δημιουργία ενός αυτόνομου υπουργείου στοχεύει στην ενοποίηση αυτών των δυνάμεων, προσφέροντας μια ενιαία στρατηγική και ένα πιο αποτελεσματικό πλαίσιο λειτουργίας.
Την περασμένη Πέμπτη το απόγευτο, οκτώ διακεκριμένοι πανεπιστημιακοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό, μαζί με κυβερνητικά στελέχη, πέρασαν την πόρτα του Μεγάρου Μαξίμου. Αυτή η ομάδα αποτελεί την αρμόδια επιτροπή που θα οργανώσει την ενοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης με τους τομείς της έρευνας και της καινοτομίας, υπό την ομπρέλα ενός νέου υπουργείου.
Η πρωτοβουλία αυτή, η οποία αποτελεί πρόσφατη εξαγγελία του πρωθυπουργού, αντιμετωπίζεται ιδιαίτερα θετικά από την ερευνητική κοινότητα.
Τα Δεδομένα και οι Επιδόσεις της Ελληνικής Έρευνας
Τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης επιβεβαιώνουν την αυξητική τάση στις δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη. Από τη σύγκριση των περιόδων 2017-2019 και 2020-2022, προκύπτει ότι οι συνολικές δαπάνες αυξήθηκαν κατά 25%, από 6.555,40 εκατ. ευρώ σε 8.210,44 εκατ. ευρώ.
Αυτή η αύξηση υπογραμμίζει τη δέσμευση τόσο του κράτους όσο και των επιχειρήσεων στον τομέα.
- Το κράτος επένδυσε 3,5 δισ. ευρώ στην τριετία 2020-2022, έναντι 2,6 δισ. ευρώ στην τριετία 2017-2019.
- Οι επιχειρήσεις επένδυσαν 3,2 δισ. ευρώ στην τριετία 2020-2022, έναντι 2,8 δισ. ευρώ στην περίοδο 2017-2019.
Την ίδια στιγμή, ο αριθμός των αναφορών και ο δείκτης απήχησης των επιστημονικών δημοσιεύσεων παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση της τάξης του 24%, από 16.150 το 2019 σε 20.034 το 2021. Επιπλέον, οι εθνικές επιδόσεις της Ελλάδας στα ευρωπαϊκά προγράμματα, όπως το HORIZON EUROPE (2021-2027), έχουν βελτιωθεί κατά τέσσερις θέσεις σε επίπεδο συμμετοχών και χρηματοδότησης, ανεβαίνοντας από την 11η στην 7η θέση μεταξύ των χωρών της Ε.
Ε.
Ο Ρόλος της Επιτροπής και οι Προκλήσεις
Τα παραπάνω στοιχεία ενισχύουν το επιχείρημα της κυβέρνησης ότι η στήριξη της έρευνας και της καινοτομίας αποτελεί βασική προϋπόθεση για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας. Ωστόσο, δεν λείπουν οι αρρυθμίες, ο πολυκερματισμός των ερευνητικών κέντρων και οι καταγγελίες για αδιαφανείς διαδικασίες στην αξιολόγηση των προτάσεων.
Προτεινόμενο Δράσεις για κάθε ηλικία τον Οκτώβριο στο Μουσείο Μαρία Κάλλας
Ο στόχος της επιτροπής είναι η διαμόρφωση ενός ενιαίου ερευνητικού χώρου, με σταθερή χρηματοδότηση μέσω του κρατικού προϋπολογισμού, μείωση της γραφειοκρατίας, καλό συντονισμό και αξιοκρατικά κριτήρια.
Η επιτροπή απαρτίζεται από οκτώ διακεκριμένα μέλη από τον χώρο των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων: τον Σπύρο Αρταβάνη-Τσάκωνα (πρόεδρο, ομότιμο καθηγητή Κυτταρικής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ), τον Γιώργο Νούνεση (πρόεδρο του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας, διευθυντή του «Δημόκριτου»), τον Περικλή Μήτκα (πρόεδρο της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης), τον Αχιλλέα Γραβάνη (καθηγητή στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης), την Χριστίνα Κουλούρη (πρύτανι του Παντείου Πανεπιστημίου, ιστορικό), τον Ανδρέα Μπουντουβή (τέως πρύτανη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, καθηγητή στη Σχολή Χημικών Μηχανικών), τη Βασιλική Γεωργιάδου (καθηγήτρια στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου) και τον Ιωάννη Ταλιανίδη (διευθυντή Ερευνών, AXA Chair in Epigenetics).
Τα υπόλοιπα μέλη της επιτροπής περιλαμβάνουν υπουργούς και υψηλόβαθμα στελέχη του κρατικού μηχανισμού, όπως ο Άκης Σκέρτσος (υπουργός Επικρατείας), ο Νίκος Παπαϊωάννου (υφυπουργός Παιδείας), η Βιβή Χαραλαμπογιάννη (υφυπουργός Εσωτερικών), η Παυλίνα Καρασιώτου (γ.γ.
Δημοσιονομικής Πολιτικής), η Βασιλική Παντελοπούλου (γ.γ. Κοινοτικών Πόρων), ο Στέλιος Κουτνατζής (γ.γ. του πρωθυπουργού), ο Γιάννης Μαστρογεωργίου (ειδικός γραμματέας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού στην Προεδρία της Κυβέρνησης), ο Τάσος Γαϊτάνης (γ.γ. Έρευνας και Καινοτομίας) και ο Απόστολος Δημητρόπουλος (ειδικός σύμβουλος στην Προεδρία της Κυβέρνησης).
Από την εμπειρία μας με παρόμοιες πρωτοβουλίες, η σύνθεση της επιτροπής, που συνδυάζει την ακαδημαϊκή αριστεία με την διοικητική εμπειρία, αποτελεί ένα θετικό σημάδι. Η παρουσία τόσο διακεκριμένων επιστημόνων όσο και στελεχών με γνώση του κρατικού μηχανισμού, δημιουργεί προσδοκίες για έναν ρεαλιστικό και υλοποιήσιμο οδικό χάρτη, αποφεύγοντας τις παγίδες του παρελθόντος.
Ο Οδικός Χάρτης και οι Προοπτικές του Νέου Υπουργείου
Σύμφωνα με τον προγραμματισμό, η επιτροπή αναμένεται να παρουσιάσει την εισήγησή της για το νέο νομικό πλαίσιο έως τα τέλη Μαρτίου. Ακολούθως, θα διεξαχθεί εκτενής διάλογος με τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ) και τα ερευνητικά κέντρα, ενώ θα κληθούν να καταθέσουν τις απόψεις τους και επιστήμονες και πολιτικοί από το εξωτερικό.
Ο απώτερος στόχος είναι το νομοσχέδιο για την ίδρυση του Υπουργείου Ανώτατης Εκπαίδευσης, Έρευνας και Καινοτομίας να ψηφιστεί μέσα στο 2026.
Η εκτίμησή μας είναι ότι η δημιουργία ενός αυτόνομου υπουργείου, αφιερωμένου αποκλειστικά στην ανώτατη εκπαίδευση, την έρευνα και την καινοτομία, μπορεί να αποτελέσει καταλύτη για την ανάπτυξη της χώρας. Θα επιτρέψει την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, την προσέλκυση επενδύσεων και τη δημιουργία ενός πιο ανταγωνιστικού ερευνητικού οικοσυστήματος.
Το υπάρχον Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων θα επικεντρωθεί πλέον στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, καθώς και στον τομέα των θρησκευμάτων, επιτρέποντας μια πιο στοχευμένη προσέγγιση σε κάθε τομέα.
