Μαύρη αγορά φυτοφαρμάκων: Οι κίνδυνοι και το «παράθυρο» των έκτακτων αδειών

Η κατάσχεση επικίνδυνων παράνομων φυτοφαρμάκων στη Θεσσαλονίκη τον περασμένο Σεπτέμβριο αποκάλυψε ένα εκτεταμένο κύκλωμα που εκμεταλλεύεται τις έκτακτες άδειες εισαγωγής. Τα σκευάσματα αυτά, που προορίζονται για την καλλιέργεια βαμβακιού, φέρουν ουσίες τοξικές για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, ενώ η χρήση τους οδηγεί τους αγρότες σε επαναλαμβανόμενες εφαρμογές λόγω μειωμένης αποτελεσματικότητας. Το φαινόμενο της αισχροκέρδειας και της διακίνησης παράνομων προϊόντων διογκώνεται μέσω του «παραθύρου» των εξαιρέσεων από την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Η πρόσφατη κατάσχεση παράνομων φυτοφαρμάκων στη Θεσσαλονίκη αναδεικνύει για ακόμα μία φορά την επικίνδυνη διάσταση της μαύρης αγοράς στον αγροτικό τομέα, η οποία συνδέεται άμεσα με το πλέγμα των έκτακτων αδειών για μη εγκεκριμένα σκευάσματα. Αυτή η πρακτική, που θεσπίστηκε για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών, φέρεται να έχει μετατραπεί σε ένα σημαντικό «παράθυρο» εκμετάλλευσης, οδηγώντας σε σοβαρές επιπτώσεις για την ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον και την αγροτική παραγωγή.

Οι κίνδυνοι των παράνομων φυτοφαρμάκων και η κατάσχεση στη Θεσσαλονίκη

Όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα της χημικής ανάλυσης των δειγμάτων που τέθηκαν εις γνώσιν της «Κ», η παρτίδα των φυτοφαρμάκων που κατασχέθηκε στη μαύρη αγορά τον περασμένο Σεπτέμβριο στη Θεσσαλονίκη είναι επικίνδυνη για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Πρόκειται για ζιζανιοκτόνα που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια βαμβακιού, τα οποία δεν έφεραν ετικέτες στα ελληνικά και θεωρούνται «αντίγραφα» εμπορικών σκευασμάτων μεγάλων εταιρειών. Τα νόμιμα σκευάσματα, τα οποία περιέχουν συγκεκριμένη δραστική ουσία μη εγκεκριμένη στην Ε.Ε., είναι ωστόσο περιζήτητα από τους Έλληνες βαμβακοπαραγωγούς, οι οποίοι τα προμηθεύονται με ειδικές έκτακτες άδειες.

Η εξέταση των δειγμάτων της παράνομης παρτίδας πραγματοποιήθηκε στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο. Παρότι ανιχνεύθηκε η βασική δραστική ουσία του αυθεντικού σκευάσματος, απουσίαζαν σημαντικές βοηθητικές ουσίες, ενώ εντοπίστηκαν κάποιες άλλες, όπως διαλύτες, που δεν υπάρχουν στο νόμιμο σκεύασμα. Η Ελένη Καρασαλή, προϊσταμένη του εργαστηρίου χημικού ελέγχου γεωργικών φαρμάκων του Μπενακείου, εξηγεί ότι όταν ένα σκεύασμα εγκρίνεται, εγκρίνεται για μια συγκεκριμένη σύνθεση, και «αν αλλάξει κάτι, κανείς δεν εγγυάται ούτε την ασφάλεια ούτε την επίδραση στον αγρό». Η ίδια τονίζει την άγνοια των αποτελεσμάτων της αλληλεπίδρασης των διαφορετικών χημικών ουσιών, καθώς και την έλλειψη κρίσιμων στοιχείων για τον χρόνο διάσπασης των παράνομων σκευασμάτων στο περιβάλλον ή τις επιπτώσεις στον υδροφόρο ορίζοντα.

Η κ. Καρασαλή επισημαίνει πως η μειωμένη αποτελεσματικότητα των παράνομων σκευασμάτων, είτε λόγω κακής διάλυσης είτε λόγω διαφορετικής σύστασης, αναγκάζει τον αγρότη να επαναλάβει πολλές φορές τη χρήση στο χωράφι, αυξάνοντας περαιτέρω τον κίνδυνο. Τα συγκεκριμένα δείγματα της Θεσσαλονίκης ήταν «συγκριτικά καλά» σε σχέση με άλλα, πιο επικίνδυνα δείγματα που εξετάστηκαν νωρίτερα φέτος, πάλι από τη Βόρεια Ελλάδα. Αυτά τα δείγματα έφεραν ουκρανικές, τουρκικές και βρετανικές ετικέτες, είχαν μειωμένη δραστική ουσία έως και 50%, και περιείχαν απαγορευμένες βοηθητικές ουσίες με αυξημένη τοξικότητα.

Το «παράθυρο» των έκτακτων αδειών και η εκμετάλλευσή του

Το άρθρο 53 του Ευρωπαϊκού Κανονισμού 1107/2009 για τα φυτοφάρμακα επιτρέπει στις εθνικές αρχές τη χορήγηση κατά παρέκκλιση αδειών για μη εγκεκριμένα σκευάσματα, όταν ο κίνδυνος για μια καλλιέργεια δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με άλλο μέσο. Η έκτακτη άδεια, με μέγιστη διάρκεια 120 ημερών, πρέπει να ζητηθεί από την πληττόμενη ομάδα αγροτών. Ωστόσο, αυτό το «παράθυρο» φέρεται να συμβάλλει στη διόγκωση της μαύρης αγοράς, όπως αναφέρεται στο ρεπορτάζ της «Κ». Μόνο τον Οκτώβριο, υπήρξαν θετικές αποφάσεις για σκευάσματα σε καλλιέργειες όπως ακτινίδια, ντομάτες και πιπεριές.

Το ζιζανιοκτόνο για το βαμβάκι, του οποίου οι ετικέτες αντιγράφηκαν από το κύκλωμα της Θεσσαλονίκης, έχει λάβει επτά φορές κατά παρέκκλιση άδεια 120 ημερών τα τελευταία δέκα χρόνια. Η δραστική του ουσία δεν ήταν ποτέ εγκεκριμένη στην Ελλάδα, και στα επίσημα έγγραφα σημειώνεται ότι είναι «πολύ τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς, με μακροχρόνιες επιπτώσεις». Από σειρά εγγράφων που είδε η «Κ» προκύπτει ότι τουλάχιστον δύο φορές τα τελευταία χρόνια το αίτημα για αυτή την άδεια είχε αρχικά απορριφθεί από το Υπουργείο, βασιζόμενο σε γνωμοδότηση του Μπενακείου του 2018. Η απόρριψη αφορούσε την υπέρβαση των ανώτατων ορίων υπολειμμάτων σε βαμβακόσπορο. Ωστόσο, το αίτημα αναπέμφθηκε και παρακάμφθηκε επικαλούμενο ευρωπαϊκή νομοθεσία που συνεκτιμά θετική εισήγηση από άλλο κράτος-μέλος.

Αυτό που ανησυχεί τους αναλυτές και πηγές του κλάδου είναι ότι οι αρμόδιες ευρωπαϊκές υπηρεσίες έχουν εγκρίνει ελάχιστες δραστικές ουσίες τα τελευταία χρόνια. Την ίδια στιγμή, οι εταιρείες δεν υποβάλλουν αιτήματα για «μόνιμες» άδειες νέων σκευασμάτων, είτε λόγω υψηλού κόστους είτε λόγω εμπορικής ασυμφόρητης. Αυτή η κατάσταση δημιουργεί ένα κενό που εκμεταλλεύονται έμποροι φυτοφαρμάκων και γεωπόνοι στην επαρχία, οι οποίοι στοκάρουν παρτίδες σκευασμάτων κατά τη διάρκεια της 120ήμερης έγκρισης και τα πωλούν αργότερα σε υψηλότερες τιμές. Αυτό ωθεί πολλούς αγρότες στην αναζήτηση λύσεων στη μαύρη αγορά, όπως συνέβη και με το δίκτυο της Θεσσαλονίκης.

Η διεθνής διάσταση της μαύρης αγοράς

Σύμφωνα με αστυνομικές πηγές, παρατηρείται αύξηση των περιπτώσεων διακίνησης παράνομων φυτοφαρμάκων από την Ουκρανία μετά την έναρξη του πολέμου το 2022. Το φετινό καλοκαίρι, οι ουκρανικές αρχές με τη συνδρομή της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) αποκάλυψαν ένα εγκληματικό δίκτυο που παρήγε και διέθετε παράνομα σκευάσματα σε μεγάλη κλίμακα. Εντοπίστηκαν υπόγεια εργαστήρια σε Κίεβο και Οδησσό και κατασχέθηκαν περισσότεροι από 175 τόνοι φυτοφαρμάκων, καθώς και πρώτων υλών για την παραγωγή τους. Οι πρώτες ύλες είχαν παραγγελθεί από την Κίνα και περιείχαν ισχυρές και τοξικές ουσίες, υπογραμμίζοντας την παγκόσμια φύση του προβλήματος.

Οι επιπτώσεις σε αγρότες, καταναλωτές και περιβάλλον

Οι επιπτώσεις της χρήσης παράνομων και μη ελεγμένων φυτοφαρμάκων είναι πολλαπλές και σοβαρές. Για τους αγρότες, η μειωμένη αποτελεσματικότητα οδηγεί σε υψηλότερο κόστος παραγωγής λόγω επαναλαμβανόμενων εφαρμογών και σε αμφίβολα αποτελέσματα για την καλλιέργεια. Για τους καταναλωτές, υπάρχει ο κίνδυνος υπολειμμάτων τοξικών ουσιών στα προϊόντα, με άγνωστες μακροπρόθεσμες συνέπειες για την υγεία. Τέλος, το περιβάλλον υφίσταται ανεπανόρθωτη ζημιά από τη χρήση ουσιών που δεν διασπώνται σωστά ή έχουν αυξημένη τοξικότητα, επηρεάζοντας τον υδροφόρο ορίζοντα και τους υδρόβιους οργανισμούς, όπως άλλωστε σημειώνεται στα επίσημα έγγραφα για το ζιζανιοκτόνο του βαμβακιού.

Η επόμενη μέρα και οι προκλήσεις

Η αντιμετώπιση του φαινομένου της μαύρης αγοράς φυτοφαρμάκων απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η επανεξέταση του πλαισίου των έκτακτων αδειών είναι κρίσιμη, ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν αποτελούν «παράθυρο» για την παράνομη διακίνηση. Παράλληλα, είναι αναγκαία η ενθάρρυνση των εταιρειών να υποβάλλουν αιτήματα για μόνιμες άδειες νέων, ασφαλέστερων σκευασμάτων, μειώνοντας το κόστος και απλοποιώντας τις διαδικασίες. Μόνο έτσι θα μπορέσει να διασφαλιστεί η προστασία της δημόσιας υγείας, του περιβάλλοντος και η βιωσιμότητα της ελληνικής αγροτικής παραγωγής.