- Νέο νομοσχέδιο μεταρρυθμίζει το κληρονομικό δίκαιο μετά από 80 χρόνια, εκσυγχρονίζοντας 135 άρθρα και καταργώντας 28.
- Εισάγονται κληρονομικές συμβάσεις και συνδιαθήκες, νομικά δεσμευτικές και μη μονομερώς ανακλητές.
- Ενισχύονται τα δικαιώματα επιζώντων συζύγων και συντρόφων σε ελεύθερη σχέση υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
- Η νόμιμη μοίρα μετατρέπεται σε χρηματική απαίτηση, βάζοντας τέλος στα προβλήματα συγκυριότητας ακινήτων.
- Περιορίζεται η ευθύνη του κληρονόμου για τα χρέη της κληρονομιάς στην ατομική του περιουσία, εκτός αν δηλωθεί διαφορετικά.
Το ελληνικό κληρονομικό δίκαιο υφίσταται ένα ολικό «λίφτινγκ» με ένα νέο νομοσχέδιο που αναμένεται να παρουσιαστεί την Τρίτη, φέρνοντας τολμηρές μεταρρυθμίσεις μετά από 80 χρόνια. Οι αλλαγές επηρεάζουν σημαντικά τις διαθήκες, τα δικαιώματα των επιζώντων συζύγων και συντρόφων, καθώς και τον τρόπο διαχείρισης των κληρονομικών υποχρεώσεων, με στόχο τον εκσυγχρονισμό του πλαισίου.
Η επικείμενη αναθεώρηση του κληρονομικού δικαίου, η οποία έρχεται ως συνέχεια μιας νομοθεσίας του μακρινού 1946, κρίνεται επιβεβλημένη για την προσαρμογή στις σύγχρονες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Το υπάρχον πλαίσιο δεν μπορεί πλέον να καλύψει τις ανάγκες της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, όπου οι μορφές της οικογένειας έχουν αλλάξει δραματικά και τα ζητήματα χρεών και εξ αδιαιρέτου στην κληρονομική διαδοχή έχουν εξελιχθεί σε πραγματική μάστιγα.
Οι τολμηρές μεταρρυθμίσεις και ο εκσυγχρονισμός του δικαίου
Ο χρόνος μετρά αντίστροφα για την παρουσίαση των τολμηρών αλλαγών στο κληρονομικό δίκαιο, ένα νομοθέτημα που επεξεργάστηκε για μήνες η αρμόδια επιτροπή υπό τον καθηγητή Αστικού Δικαίου και ακαδημαϊκό Απόστολο Γεωργιάδη. Εντός του Νοεμβρίου, το σχέδιο νόμου αναμένεται να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση.
Συγκεκριμένα, 135 από τα 326 άρθρα του κληρονομικού δικαίου θα υποστούν ολικό «λίφτινγκ», 28 άρθρα οδηγούνται σε πλήρη κατάργηση, ενώ θα προστεθούν 17 νέα άρθρα, μεταξύ των οποίων και ο θεσμός των κληρονομικών συμβάσεων.
Η εισαγωγή της κληρονομικής σύμβασης και της συνδιαθήκης
Μία από τις σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις είναι η εισαγωγή του θεσμού της κληρονομικής σύμβασης, μιας πρακτικής που εφαρμόζεται ευρέως στο εξωτερικό αλλά παρέμενε απαγορευμένη στην Ελλάδα. Πρόκειται για συμφωνία μεταξύ του κληρονομούμενου και ενός ή περισσοτέρων προσώπων για τη ρύθμιση της περιουσίας μετά θάνατον.
Η κληρονομική σύμβαση θα είναι δεσμευτική για όλα τα μέρη, χωρίς δυνατότητα μονομερούς ανάκλησης, εκτός αν ο κληρονόμος υποπέσει σε σοβαρό παράπτωμα. Παράλληλα, θα μπορεί να ακυρωθεί δικαστικά σε περιπτώσεις πλάνης, απάτης ή απειλής. Μια ακόμη καινοτομία είναι η «συνδιαθήκη», η οποία επιτρέπει σε περισσότερα άτομα να υπογράψουν μαζί, κάτι που μέχρι σήμερα απαγορευόταν από το άρθρο 1717 του Αστικού Κώδικα, εφόσον προκύπτει κοινή βούληση δέσμευσης.
Αλλαγές στην εξ αδιαθέτου διαδοχή και τα δικαιώματα συζύγων/συντρόφων
Σημαντικές αλλαγές επέρχονται και στην εξ αδιαθέτου διαδοχή, δηλαδή όταν δεν υπάρχει διαθήκη ή κληρονομική σύμβαση. Ο επιζών σύζυγος θα λαμβάνει πλέον το 1/3 της κληρονομιάς, στην περίπτωση που κληρονομεί μαζί με ένα παιδί, ενώ αν υπάρχουν δύο ή παραπάνω παιδιά, το ποσοστό παραμένει στο 1/4.
Η θέση του επιζώντος συζύγου ενισχύεται περαιτέρω, καθώς καθίσταται αποκλειστικός κληρονόμος αν δεν υπάρχουν γονείς, παιδιά ή συγγενείς τρίτης σειράς διαδοχής.
Μια ανατροπή στο τελικό σχέδιο αφορά τους συντρόφους εκτός γάμου, στους οποίους αναγνωρίζονται πλέον κληρονομικά δικαιώματα, που μπορεί να φτάσουν και στην απόκτηση ολόκληρης της κληρονομιάς. Αυτό ισχύει υπό συγκεκριμένους όρους, όπως η απουσία επιζώντος συζύγου ή συντρόφου με σύμφωνο συμβίωσης, η απουσία άλλων συγγενών μέχρι τετάρτου βαθμού, και η μόνιμη συμβίωση σε ελεύθερη ένωση για τουλάχιστον τρία χρόνια, εκτός αν υπάρχει παιδί.
Επιπλέον, με την προϋπόθεση της τριετούς συμβίωσης, ο σύντροφος θα δικαιούται την αποκλειστική χρήση του ακινήτου που χρησίμευε ως κύριος τόπος διαμονής για ένα έτος από τον θάνατο του κληρονομούμενου.
Οι νομικοί κύκλοι επισημαίνουν ότι οι προωθούμενες αλλαγές στο κληρονομικό δίκαιο αντανακλούν την ανάγκη για προσαρμογή στις σύγχρονες κοινωνικές δομές και την αντιμετώπιση προβλημάτων που επί δεκαετίες επιβαρύνουν τα δικαστήρια. Η μετατροπή της νόμιμης μοίρας σε ενοχική και ο περιορισμός της ευθύνης για τα χρέη της κληρονομιάς αποτελούν κινήσεις που στοχεύουν στην αποσυμφόρηση της δικαιοσύνης και στην ενίσχυση της πραγματικής βούλησης του διαθέτη, μειώνοντας τις διαφωνίες μεταξύ των κληρονόμων.
Μεταρρύθμιση της νόμιμης μοίρας και ασφάλεια στις ιδιόγραφες διαθήκες
Κεφαλαιώδης αλλαγή έρχεται και στον θεσμό της νόμιμης μοίρας, η οποία εφαρμόζεται όταν παιδιά ή ο επιζών σύζυγος παραλείπονται από τη διαθήκη. Ενώ το ποσοστό της νόμιμης μοίρας παραμένει το ίδιο, αλλάζει η μορφή της: από εμπράγματη γίνεται ενοχική, παίρνοντας τη μορφή χρηματικής απαίτησης.
Αυτό βάζει τέλος στα προβλήματα συγκυριότητας ακινήτων που συχνά οδηγούσαν σε απαξίωση της κληρονομιάς λόγω διαφωνιών. Ο νόμιμος μεριδιούχος θα ζητά πλέον από τους κληρονόμους να του καταβάλλουν σε χρήματα το ποσό που δικαιούται, ισχυροποιώντας έτσι την πραγματική βούληση του διαθέτη.
Δικλίδες ασφαλείας τίθενται και στο πεδίο των ιδιόγραφων διαθηκών. Αν και οι αρχικές σκέψεις για κατάργησή τους απορρίφθηκαν, οι νέες ρυθμίσεις προβλέπουν ότι η ιδιόγραφη διαθήκη πρέπει να παραδίδεται στον συμβολαιογράφο για δημοσίευση μετά τον θάνατο του διαθέτη.
Για να παραχθούν έννομα αποτελέσματα, ειδικά όταν κληρονόμοι είναι συγγενικά πρόσωπα πλην των στενών, απαιτείται γραφολογική πραγματογνωμοσύνη από ειδικό επιστήμονα για τη βεβαίωση της γνησιότητάς της.
Τέλος στην ευθύνη για τα χρέη της κληρονομιάς και ειδικές διατάξεις
Τέλος μπαίνει στη σύγχυση μεταξύ της κληρονομιαίας περιουσίας και της ατομικής περιουσίας του κληρονόμου, η οποία οδηγούσε σε αποποιήσεις κληρονομιάς. Με τις επερχόμενες αλλαγές, «ο κληρονόμος δεν ευθύνεται με την ατομική του περιουσία για τις υποχρεώσεις της κληρονομιάς, εκτός αν το δηλώσει».
Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι οι κληρονόμοι δεν θα έχουν καμία ευθύνη για τα χρέη της κληρονομιάς, με τους δανειστές να ικανοποιούνται μόνο από το ενεργητικό αυτής. Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις της κληρονομιάς αποχωρίζονται αυτοδικαίως από την περιουσία του κληρονόμου και αποτελούν χωριστή ομάδα που διοικείται από δικαστικό εκκαθαριστή.
Ανάμεσα στις προωθούμενες αλλαγές, υπάρχουν και ειδικές διατάξεις για την αντιμετώπιση προβληματικών περιπτώσεων. Για παράδειγμα, μια νέα διάταξη αφορά τις διαθήκες που καταρτίζονται από πρόσωπα που νοσηλεύονται σε νοσοκομεία και ορίζουν κληρονόμους γιατρούς, νοσηλευτές ή διοικητές.
Αυτές οι διαθήκες θα είναι άκυρες κατά το μέρος που καταλείπονται περιουσιακά στοιχεία στα εν λόγω πρόσωπα ή τους φορείς τους, εκτός αν πρόκειται για συγγενείς. Παράλληλα, καταργείται η αίρεση χηρείας, η διάταξη που επέτρεπε τη δέσμευση της περιουσίας στον σύζυγο με την προϋπόθεση να μην ξαναπαντρευτεί, ενώ μεταρρυθμίζεται η διάταξη για την κατάρτιση έκτακτης διαθήκης σε κατάσταση ανάγκης, επεκτείνοντας το πεδίο εφαρμογής της σε όλες τις περιπτώσεις άμεσου κινδύνου θανάτου.
Η επόμενη μέρα για το κληρονομικό δίκαιο
Οι μεταρρυθμίσεις στο κληρονομικό δίκαιο αναμένεται να επιφέρουν ουσιαστικές αλλαγές στον τρόπο που οι πολίτες διαχειρίζονται την περιουσία τους μετά θάνατον, προσφέροντας μεγαλύτερη ευελιξία και ασφάλεια. Η δημόσια διαβούλευση που θα ακολουθήσει την παρουσίαση του νομοσχεδίου θα δώσει την ευκαιρία για περαιτέρω συζήτηση και βελτίωση, διαμορφώνοντας ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό πλαίσιο που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες της εποχής.
🛡️ Το παρόν άρθρο έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα και δεν υποκαθιστά την επίσημη νομική ή φοροτεχνική συμβουλή
