Η Ελλάδα και η Γερμανία προχωρούν σε κοινή πρωτοβουλία για τη δημιουργία κέντρων επιστροφής μεταναστών στην Αφρική, όπως ανακοίνωσε την Τετάρτη 19 Νοεμβρίου ο Έλληνας Υπουργός Μετανάστευσης, Θάνος Πλεύρης. Τα κέντρα αυτά, τα οποία θα βρίσκονται εκτός ευρωπαϊκού εδάφους, στοχεύουν να λειτουργήσουν ως ισχυρό αποτρεπτικό μέσο για τους παράτυπους μετανάστες που κατευθύνονται προς την Ευρώπη.
Οι συζητήσεις βρίσκονται σε εξέλιξη με ασφαλείς αφρικανικές χώρες που θα δεχτούν τους παράνομους μετανάστες που δεν μπορούν να επιστραφούν στις πατρίδες τους.
Η συγκεκριμένη εξέλιξη έρχεται σε συνέχεια της αυξανόμενης πίεσης που δέχονται τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση των παράτυπων μεταναστευτικών ροών. Ενώ η ΕΕ αναζητά κοινές λύσεις, με τις συζητήσεις για νέους κανόνες μετανάστευσης να παραμένουν σε εκκρεμότητα, ορισμένες χώρες επιλέγουν διμερείς ή πολυμερείς πρωτοβουλίες για την επίτευξη άμεσων αποτελεσμάτων.
Οι συζητήσεις Ελλάδας-Γερμανίας και ο στόχος
Μιλώντας στον δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό φορέα της Ελλάδας, την ΕΡΤ, ο Υπουργός Μετανάστευσης Θάνος Πλεύρης δήλωσε την Τετάρτη 19 Νοεμβρίου ότι «γίνονται συζητήσεις με ασφαλείς αφρικανικές χώρες που θα δεχτούν παράνομους μετανάστες τους οποίους δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στις πατρίδες τους».
Τόνισε επίσης ότι οι συνομιλίες αυτές δεν διεξάγονται υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά αποτελούν πρωτοβουλία μεμονωμένων χωρών. «Η Γερμανία έχει αναλάβει μια σοβαρή πρωτοβουλία και εμείς έχουμε εκφράσει επίσημα το ενδιαφέρον μας να συμμετάσχουμε σε αυτήν», πρόσθεσε ο κ.
Πλεύρης, επισημαίνοντας ότι η τοποθέτηση αυτών των κέντρων εκτός ευρωπαϊκής ηπείρου θα λειτουργούσε ως αποτρεπτικό μέσο για τους μετανάστες.
Αξιωματούχος του γερμανικού υπουργείου Εσωτερικών επιβεβαίωσε στο POLITICO ότι κατά τη συνάντησή τους στις 4 Νοεμβρίου, οι δύο υπουργοί «εντόπισαν ένα κοινό ενδιαφέρον για τις λεγόμενες ‘καινοτόμες λύσεις’ για τη μείωση της παράνομης μετανάστευσης» και συζήτησαν την πιθανότητα εφαρμογής τους σε ομάδα κρατών μελών.
Επί του παρόντος, συνεργάζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τη διαμόρφωση της απαραίτητης νομικής βάσης για τον κανονισμό επιστροφών.
Ευρωπαϊκό πλαίσιο και προηγούμενες πρωτοβουλίες
Οι υπουργοί Εσωτερικών της Ευρώπης συνεδρίασαν στο Λουξεμβούργο τον περασμένο μήνα (Οκτώβριο 2025) για να συζητήσουν αυστηρούς νέους κανόνες για τη μετανάστευση στην ήπειρο, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας κέντρων επιστροφής για τους απορριφθέντες αιτούντες άσυλο, αλλά δεν επιτεύχθηκαν συμφωνίες.
Προτεινόμενο Ο Μάρτιν Σέλμαϊρ επιστρέφει στις Βρυξέλλες και η ΕΕ βρίσκεται σε αναβρασμό
Η Ελλάδα έχει υιοθετήσει μια σκληρή γραμμή για τη μετανάστευση τα τελευταία χρόνια και πιέζει για τη δημιουργία «κέντρων επιστροφής» εκτός Ευρώπης. Άλλες χώρες πέραν της Ελλάδας έχουν επίσης εκφράσει ενδιαφέρον για το σχέδιο.
Για παράδειγμα, η Ολλανδία συνήψε συμφωνία τον Σεπτέμβριο του 2025 με την Ουγκάντα για συνεργασία στον επαναπατρισμό απορριφθέντων αιτούντων άσυλο μέσω του ανατολικοαφρικανικού έθνους ως σημείου διέλευσης, αν και το σχέδιο αυτό θα εφαρμοζόταν μόνο σε άτομα από χώρες κοντά στην Ουγκάντα.
Η τρέχουσα ιδέα της Ελλάδας, όπως την περιέγραψε ο κ. Πλεύρης, είναι παρόμοια με το παγωμένο σχέδιο της Ιταλίας για την αναχαίτιση και κράτηση αιτούντων άσυλο και την επεξεργασία τους στην Αλβανία. Από την έναρξη λειτουργίας δύο κέντρων στην Αλβανία πέρυσι (2024), αυτό το σχέδιο – το οποίο προωθήθηκε από την δεξιά Ιταλίδα πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι – έχει αποσπάσει επαίνους από Ευρωπαίους ηγέτες, συμπεριλαμβανομένης της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και του Βρετανού πρωθυπουργού Κέιρ Στάρμερ, οι οποίοι εξέφρασαν ενδιαφέρον για την αναπαραγωγή της προσέγγισης.
Ωστόσο, η πρωτοβουλία παραμένει σε δικαστικό αδιέξοδο σχετικά με το εάν η επεξεργασία μεταναστών σε τρίτες χώρες είναι σύμφωνη με το δίκαιο της ΕΕ. Ο κ. Στάρμερ έχει επίσης εκφράσει ενδιαφέρον για παρόμοιες συμφωνίες, όπως αυτή που συζητά η Βρετανία με το Κόσοβο.
Αυτό που ανησυχεί νομικούς κύκλους και αναλυτές είναι η νομική βάση αυτών των πρωτοβουλιών, καθώς η επεξεργασία αιτούντων άσυλο σε τρίτες χώρες εγείρει ζητήματα συμβατότητας με το δίκαιο της ΕΕ και τις διεθνείς συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η περίπτωση του ιταλικού σχεδίου στην Αλβανία, το οποίο παραμένει σε δικαστικό αδιέξοδο, υπογραμμίζει τις προκλήσεις.
Η επόμενη μέρα και οι προκλήσεις
Ο Θάνος Πλεύρης εξέφρασε βεβαιότητα ότι τα νομικά ζητήματα θα διευθετηθούν, αλλά επεσήμανε ότι ένα επιπλέον πρόβλημα είναι ότι «η ιδέα της Αλβανίας δεν είναι απολύτως αποτρεπτική. Εάν [τα κέντρα βρίσκονταν] εκτός ευρωπαϊκής ηπείρου, θα ήταν ένα σταθερό αποτρεπτικό μέσο».
Ο ίδιος χρησιμοποίησε ως παράδειγμα την περίπτωση «να πάρεις έναν Αιγύπτιο και να τον στείλεις στην Ουγκάντα». Το γεγονός ότι η Γερμανία και η Ελλάδα συνεργάζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τη διαμόρφωση της απαραίτητης νομικής βάσης για τον κανονισμό επιστροφών υποδηλώνει ότι αναζητούν τρόπους να εναρμονίσουν αυτές τις πρωτοβουλίες με το υπάρχον πλαίσιο, ή να το προσαρμόσουν στις νέες ανάγκες.
