Η εξαίρεση των 120 ημερών για τη χρήση επικίνδυνων ζιζανιοκτόνων, τα οποία απαγορεύονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει μετατραπεί σε πάγια πρακτική στην ελληνική αγροτική παραγωγή. Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης χορηγεί συστηματικά κατά παρέκκλιση άδειες, δημιουργώντας ένα «παράθυρο» που εκμεταλλεύονται κυκλώματα για την εισαγωγή και πώληση φυτοφαρμάκων στη μαύρη αγορά.
Αυτή η συστηματική καταστρατήγηση του επείγοντος, που προβλέπεται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, έρχεται ως συνέχεια της πίεσης τόσο από τους παραγωγούς όσο και από τις εταιρείες. Στο όνομα της στήριξης δημοφιλών καλλιεργειών, όπως το βαμβάκι, η αρχική πρόβλεψη για άμεσο κίνδυνο που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αλλιώς, έχει πλέον διευρυνθεί σε μια καθιερωμένη διαδικασία, επιτρέποντας τη χρήση ουσιών με γνωστή τοξικότητα.
Η κατάχρηση του ευρωπαϊκού κανονισμού
Ο ευρωπαϊκός κανονισμός 1107/2009 αποτελεί την «ομπρέλα» για τη διάθεση των φυτοφαρμάκων στα κράτη-μέλη, προβλέποντας στο άρθρο 53 τη χορήγηση κατά παρέκκλιση αδειών διάθεσης φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Αυτό το μέτρο ενεργοποιείται μόνο όταν ένας άμεσος κίνδυνος για την καλλιέργεια δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με κανένα άλλο εύλογο μέσο, και η έκτακτη άδεια δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 120 ημέρες.
Ωστόσο, στην Ελλάδα, αυτή η εξαίρεση έχει γίνει συστηματική πρακτική, με το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης να εγκρίνει σειρά αιτήσεων κάθε χρόνο.
Σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Προστασίας Φυτικής Παραγωγής του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, που διατέθηκαν στην «Κ», την τελευταία πενταετία υποβάλλονται κάθε χρόνο από 50 έως 85 αιτήσεις για κατά παρέκκλιση άδειες φυτοφαρμάκων. Οι αιτήσεις απορρίπτονται μόνο όταν δεν μπορεί να εγγυηθεί κανείς ότι δεν θα ξεπεραστεί το ανώτατο όριο υπολειμμάτων, ενώ το υπουργείο επικαλείται έκτακτες συνθήκες όπως η εμφάνιση νέων επιβλαβών εντόμων ή η έλλειψη εγκεκριμένων φαρμάκων για μικρές καλλιέργειες.
Η περίπτωση του βαμβακιού και οι κίνδυνοι
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του ζιζανιοκτόνου Envoke 75wg, το οποίο περιέχει τη δραστική ουσία trifloxysulfuron και εμπορεύεται η εταιρεία Syngenta Hellas. Παρόλο που η ουσία αυτή δεν έχει λάβει ποτέ έγκριση στην Ελλάδα, το σκεύασμα έλαβε κατά παρέκκλιση άδεια διάθεσης στην ελληνική αγορά άλλες έξι χρονιές από το 2016 έως σήμερα, φτάνοντας τις επτά εγκρίσεις σε δέκα χρόνια.
Τον περασμένο Μάιο, το υπουργείο ενέκρινε την έκτακτη διάθεση για 120 μέρες σε 20 περιφερειακές ενότητες, από τον Έβρο έως την Ηλεία, μετά από προσφυγές αγροτών και της εταιρείας.
Προτεινόμενο Η Κίνα αρνείται συνάντηση με την Ιαπωνία στη G20 λόγω των εντάσεων για την Ταϊβάν
Η υπουργική απόφαση αιτιολογεί την έγκριση ως μονόδρομο, καθώς υπήρχε κίνδυνος οι βαμβακοπαραγωγοί να μην έχουν χρόνο προσαρμογής σε νέες αγρονομικές συνθήκες, μετά την κατάργηση μιας ευρέως διαδεδομένης χρήσης στο παρελθόν. Ωστόσο, στις οδηγίες ασφαλούς χρήσης του φαρμάκου επισημαίνεται ότι η επαφή με το δέρμα και τα μάτια μπορεί να προκαλέσει αλλεργική δερματική αντίδραση, ενώ το σκεύασμα χαρακτηρίζεται ως «πολύ τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς, με μακροχρόνιες επιπτώσεις».
Επιπτώσεις στην αγορά και τη δημόσια υγεία
Η πρακτική των κατά παρέκκλιση αδειών δημιουργεί σοβαρές ανωμαλίες στην αγορά. Υπάρχουν αναφορές για εμπόρους φυτοφαρμάκων και γεωπόνους στην ελληνική επαρχία που εκμεταλλεύονται το «παράθυρο» των 120 ημερών για να στοκάρουν παρτίδες σκευασμάτων και να τα πουλήσουν παρανόμως αργότερα σε υψηλότερες τιμές.
Αυτό οδηγεί τους αγρότες είτε στην αγορά πανάκριβων προϊόντων από παράνομο στοκ είτε στην αναζήτηση των ίδιων σκευασμάτων στη μαύρη αγορά, όπως φέρεται να συνέβη με δίκτυο λαθρεμπορίας στη Θεσσαλονίκη.
Πηγή στον κλάδο των εταιρειών φυτοφαρμάκων, που ζήτησε να μιλήσει ανώνυμα, εξήγησε ότι οι εταιρείες δεν υποβάλλουν αιτήματα για «μόνιμες» άδειες νέων σκευασμάτων ή επαναξιολόγηση παλαιότερων, είτε λόγω του μεγάλου κόστους υποβολής φακέλου είτε επειδή η κυκλοφορία τους δεν συμφέρει εμπορικά.
Αυτή η κατάσταση, σε συνδυασμό με την έλλειψη εγκεκριμένων ουσιών, ωθεί στην κατάχρηση των εξαιρέσεων, με αβέβαιες συνέπειες για την ποιότητα των προϊόντων και την προστασία του περιβάλλοντος.
Προοπτικές και ευρωπαϊκή παρέμβαση
Το πρόβλημα των κατά παρέκκλιση αδειών έχει λάβει ευρωπαϊκές διαστάσεις, με την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA), κατόπιν αιτήματος της Κομισιόν, να υλοποιεί ένα ειδικό πρόγραμμα. Το έργο συντονίζεται από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, με τη συμμετοχή του Πανεπιστημίου Άαρχους της Δανίας και του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας της Ισπανίας.
Ο δρ Παναγιώτης Μυλωνάς, γενικός διευθυντής του Μπενάκειου, δήλωσε στην «Κ» ότι στόχος του έργου είναι η ανάπτυξη κοινών πρωτοκόλλων για την αξιολόγηση των αιτήσεων κατά παρέκκλιση εγκρίσεων φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Αυτό κρίνεται απαραίτητο λόγω μιας σειράς ζητημάτων που προκάλεσαν την ανάγκη για έναν κοινό τρόπο σκέψης και χειρισμού των συγκεκριμένων αιτήσεων μεταξύ των κρατών-μελών, ενισχύοντας την αξιοπιστία και τη διαφάνεια των διαδικασιών.
